124 ـ منظور از عدالت که در شرائط تعدّد همسر ذکر شده چیست؟

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
180 پرسش و پاسخ
125 ـ فلسفه ازدواج موقّت چیست؟سؤال:

در سوره نساء آیه 3 مى خوانیم «فان خفتم الاّ تعدلوا فواحدة» (اگر مى ترسید عدالت را ]درباره همسران متعدد[ رعایت نکنید تنها به یک همسر قناعت نمائید همچنین در آیه 129 همین سوره مى خوانیم «ولن تستطیعوا ان تعدلوا بین النساء و لو حرصتم»

(و هرگز نمى توانید ]از نظر محبت قلبى[ در میان زنان، عدالت کنید، هرچند کوشش نمائید) در اینجا این سؤال مطرح مى شود که منظور از عدالت در مورد همسران متعدّد چیست؟

آیا این عدالت مربوط به امور زندگى از قبیل هم خوابگى و وسایل زندگى و رفاه و آسایش است یا منظور عدالت در حریم قلب و عواطف انسانى نیز هست؟

شک نیست که «عدالت» در محبت هاى قلبى خارج از قدرت انسان است چه کسى مى تواند محبّت خود را که عواملش در بیرون وجود اوست از هر نظر تحت کنترل درآورد؟ به همین دلیل رعایت این نوع عدالت را خداوند واجب نشمرده و در آیه 129 همین سوره مى فرماید: «ولن تستطیعوا ان تعدلوا بین النساء ولو حرصتم» شما هر قدر کوشش کنید نمى توانید در میان همسران خود (از نظر تمایلات قلبى) عدالت و مساوات برقرار سازید.

بنابراین محبّت هاى درونى مادامى که موجب ترجیح بعضى از همسران بر بعضى دیگر از جنبه هاى عملى نشود ممنوع نیست، آنچه مرد موظّف به آن است رعایت عدالت در جنبه هاى عملى و خارجى است.

از این بیان روشن مى شود: کسانى که خواسته اند از ضمیمه کردن آیه فوق (وان خفتم الا تعدلوا فواحدة) به آیه 129 (ولن تستطیعوا ان تعدلوا بین النساء و لو حرصتم) چنین نتیجه بگیرند که تعدّد زوجات در اسلام مطلقاً ممنوع است، زیرا در آیه نخست آن را مشروط به عدالت کرده، و در آیه دوم عدالت را براى مردان در این مورد امرى محال دانسته است، سخت در اشتباهند.

زیرا همانطور که اشاره شد عدالتى که مراعات آن از قدرت انسان بیرون است عدالت در تمایلات قلبى است، و این از شرائط تعدّد زوجات نیست و آنچه از شرائط است عدالت در جنبه هاى عملى است.

گواه بر این موضوع ذیل آیه 129 همین سوره مى باشد آنجا که مى گوید: «فلا تمیلوا کل المیل فتذروها کالمعلقه» یعنى: «اکنون که نمى توانید مساوات کامل در محبّت میان همسران خود رعایت کنید لااقلّ تمام تمایل قلبى خود را متوجّه یک نفر از آنان نسازید که دیگرى را به صورت بلاتکلیف درآورید».

نتیجه اینکه کسانى که قسمتى از این آیه را گرفته و قسمت دیگر را فراموش کرده اند گرفتار چنان اشتباهى در مسئله تعدّد زوجات شده اند که براى هر محقّقى جاى تعجّب است.(1)

اتفاقاً از روایات اسلامى برمى آید که نخستین کسى که این ایراد را مطرح کرد ابن ابى العوجاء از مادیین معاصر امام صادق(علیه السلام) بود که این ایراد را با هشام بن حکم دانشمند مجاهد اسلامى در میان گذاشت، او که جوابى براى این سؤال نیافته بود از شهر خود که ظاهراً کوفه بود بسوى مدینه (براى یافتن پاسخ همین سؤال) حرکت کرد، و به خدمت امام صادق(علیه السلام) رسید، امام صادق(علیه السلام) از آمدن او در غیر وقت حج و عمره به مدینه تعجب کرد، ولى او عرض کرد که چنین سؤالى پیش آمده است، امام(علیه السلام) در پاسخ فرمود: منظور از عدالت در آیه سوم سوره نساء عدالت در نفقه (و رعایت حقوق همسرى و طرز رفتار و کردار) است و اما منظور از عدالت در آیه 129 که امرى محال شمرده شده، عدالت در تمایلات قلبى است (بنابراین تعدد زوجات با حفظ شرائط اسلامى نه ممنوع است و نه محال) هنگامى که هشام از سفر، بازگشت، و این پاسخ را در اختیار ابن ابى العوجاء گذاشت، او سوگند یاد کرد که این پاسخ از خود تو نیست(1).

معلوم است که اگر کلمه عدالت را در دو آیه به دو معنى تفسیر مى کنیم به خاطر قرینه روشنى است که در هر دو آیه وجود دارد، زیرا در ذیل آیه مورد بحث، صریحاً مى گوید: تمام تمایل قلبى خود را متوجه به یک همسر نکنید، و به این ترتیب انتخاب دو همسر مجاز شمرده شده منتها به شرط این که عملاً درباره یکى از آن دو ظلم نشود اگر چه از نظر تمایل قلبى نسبت به آنها تفاوت داشته باشد، و در آغاز آیه 3 همین سوره صریحاً اجازه تعدد را نیز داده است.(2)


1 ـ تفسیر نمونه 3/255

2 ـ تفسیر برهان جلد اول صفحه 420.

3 ـ تفسیر نمونه 4/155

125 ـ فلسفه ازدواج موقّت چیست؟سؤال:
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma