5 ـ قبولى توبه عقلى است یا نقلى؟

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
اخلاق در قرآن جلد 1
6 ـ تبعیض در توبه4 ـ ارکان توبه

همه علماى اسلام اتّفاق نظر دارند که توبه اگر جامع الشّرایط باشد در پیشگاه خداوند مقبول است. و آیات و روایات نیز بوضوح بر این مطلب دلالت مى کند، ولى در این که آیا قبول توبه عقلى یا عقلایى یا نقلى است، بحثهایى وجود دارد.

جمعى معتقدند: سقوط عقاب و مجازات الهى بعد از توبه، جنبه تفضّل دارد; اگر خداوند اراده کند بعد از توبه گناه بنده اش را نبخشد کاملاً ممکن است همان گونه که در میان مردم نیز معمول است که اگر کسى در حقّ دیگرى ظلم کند، سپس عذر خواهى نماید، مى تواند او را ببخشد یا نبخشد.

در حالى که جمعى دیگر سقوط عقاب را به وسیله توبه واجب و لازم دانسته اند، حتّى عدم پذیرش او را بعد از عذر خواهى مجرم، زشت و ناپسند مى دانند، و این کار مسلّماً بر خداوند روا نیست.

ممکن است در این جا نظر سومى را پذیرفت،و آن این که لزوم قبول توبه، امر عقلایى است، یعنى اگر چه عقل، پذیرش توبه و عذر خواهى را واجب و لازم نمى شمرد ولى بناى عقلاى جهان بر این است که اگر کسى کار خلافى انجام داد، و بعد در مقام عذر خواهى برآمد، و تمام آثار سوء عمل خود را جبران نمود، به گونه اى که گویى هیچ چیز از میان نرفته است، اگر حیثیت کسى از دست رفته بود، اعاده حیثیت نمود، و اگر حقوقى پایمال شده بود، حق را بطور کامل جبران کرد، و اگر طرف قلباً ناراحت شده بود، ناراحتى او را از طرق مختلفى از میان برد; در چنین شرایطى، بناى تمام عقلاى جهان بر این است که عذر و توبه را مى پذیرند، و اگر کسى نپذیرد، او را کینه توز و خارج از موازین انسانیّت و اخلاق مى شمرند.

بى شک خداوند قادر متعال و بى نیاز از هر کس و هر چیز، سزاوارتر است که در این گونه موارد، توبه و عذر خواهى توبه کاران را بپذیرد و از مجازات آنها صرف نظر کند.

بلکه ممکن است پا را از این فراتر گذاشت، و وجوب قبول توبه را عقلى شمرد و آن را متّکى بر «قاعده قبح نقض غرض» دانست.

توضیح این که: مى دانیم خداوند از عبادات و اطاعت بندگان بى نیاز است و تکالیف الهى الطاف او براى تکامل و تربیت بندگان است; نماز و روزه و سایر عبادات، روح و جان ما را پرورش مى دهد و روز به روز به خدا نزدیکتر مى سازد; سایر واجبات و محرّمات هر کدام به نحوى در تکامل ما تأثیر دارد.

در باره حج مى خوانیم: «لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ»; مردم مأمور به زیارت خانه خدا هستند تا از منافع مادّى و معنوى آن بهره مند شوند»(1)

در آیات دیگر قرآن، نماز، سبب نهى از فحشاء و منکر(2) و روزه سبب تقوا(3) و زکات مایه پاکى فرد و جامعه از رذائل اخلاقى و انحرافات شمرده شده است.(4)

در روایات اسلامى نیز ایمان مایه پاکى از شرک، و نماز سبب پیراستن انسان از کبر ... و حج مایه وحدت مسلمین، و جهاد سبب عزّت اسلام، و .... شمرده شده است.(5)

به این ترتیب، همه تکالیف الهى اسباب سعادت انسان و حلقه هاى تکامل او محسوب مى شوند، همان سعادت و تکاملى که هدف اصلى آفرینش انسان و رسیدن به مقام عبودیّت و قرب به خداست (وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الاِْنـْسَ اِلاّ لِیَعْبُدُونَ)(6)

بى شک وجوب توبه و قبول آن یکى از این حلقه هاى تکامل است چرا که انسان به هرحال معصوم نیست و خطاهایى از اوسر مى زند، اگر راه بازگشت را به روى او نگشایند، به یقین ازتکامل بازمى ماند ولى اگر به او اعلام شود که اگر خطایى از تو سرزد به سوى خدا باز گرد، و تمام آنچه را درگذشته ضایع کردى جبران نما، خداوند توبه تو را مى پذیرد; چنین کسى به سعادت و تکامل نزدیکتر، و از انحراف و خطا دورتر خواهد بود.

نتیجه این که: عدم پذیرش توبه، سبب نقض غرض مى شود، چون هدف از تکالیف و طاعات، تربیت و تکامل انسان بوده، و عدم پذیرش توبه به این کار ضربه مى زند، و خداوند حکیم هرگز نقض غرض نمى نماید.کوتاه سخن این که: توبه داراى فلسفه اى است که با تکامل انسان ارتباط نزدیک دارد; اگر درهاى توبه بسته شود، انگیزه تکامل از بین مى رود; بلکه انسان به عقب بر مى گردد، چرا که تصوّر مى کند راه نجاتى براى او نیست و در این صورت چه دلیلى دارد که گناهان دیگر را ترک کند; و درست به همین دلیل، تمام مربیان بشرى خواه آنها که پایبند به ادیان الهى هستند و آنها که پایبند نیستند، راه توبه و بازگشت را به روى افراد مورد تربیت باز مى گذارند تا شعله انگیزه اصلاح و جبران و حرکت به سوى کمال در آنها خاموش نگردد.

و به این ترتیب، قبول توبه توأم با شرایط نه تنها به حکم آیات و روایات، ثابت و مسلّم است بلکه به حکم عقلا و عقل، نیز امرى ثابت و غیر قابل انکار مى باشد.


1. سوره حجّ، آیه 28.

2. سوره عنکبوت، آیه 45.

3. سوره بقره، آیه 183.

4. سوره توبه، آیه 103.

5. نهج البلاغه، کلمات قصار، اقتباس از جمله 252.

6. سوره ذاریات، آیه 56.

 

6 ـ تبعیض در توبه4 ـ ارکان توبه
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma