حقیقت اخلاص

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
اخلاق در قرآن جلد 1
موانع اخلاصاخلاص در روایات اسلامى

مرحوم فیض کاشانى در محجّة البیضاء در این زمینه چنین مى نویسد: «حقیقت اخلاص آن است که نیّت انسان از هرگونه شرک خفى و جلىّ پاک باشد»، قرآن مجید مى فرماید: وَ اِنَّ لَکُمْ فِى الاَْنْعامِ لَعِبْرَةً نُسْقیکُمْ مِمّا فى بُطُونِهِ مِنْ بَیْنِ فَرْث وَ دَم لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشّارِبِیْنَ; در وجود چهارپایان براى شما درسهاى عبرتى است، چرا که از درون شکم آنها، از میان غذاهاى هضم شده و خون، شیر خالص و گوارا به شما مى نوشانیم.(1)

«شیر خالص آن است که نه رگه هاى خون در آن باشد، و نه اثرى از آلودگى درون شکم و نه غیر آن، صاف و پاک و بدون غلّ و غش باشد; نیّت و عمل خالص نیز همان گونه است، باید هیچ انگیزه اى جز انگیزه الهى بر آن حاکم نگردد.»(2)

در روایات اسلامى نیز تعبیرات بسیار لطیفى درباره حقیقت اخلاص و نشانه هاى مخلصین بیان شده که به بخشى از آن اشاره مى کنیم:

1 ـ در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم که فرمود: «اِنَّ لِکُّلِ حَقٍّ حَقیقَةً وَ مابَلَغَ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الاِْخْلاصِ حَتّى لا یُحِبَّ اَنْ یُحْمَدَ عَلى شَىء مِنْ عَمَل لِلّهِ; هر حقیقتى نشانه اى دارد، هیچ بنده اى به حقیقت اخلاص نمى رسد مگر زمانى که دوست نداشته باشد که او را به خاطر اعمال الهى اش بستانید.»(3)

2 ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت نقل شده که فرمود: «اَمّا عَلامَةُ الْمُخْلِصِ فَاَرْبَعَةٌ; یَسْلِمُ قَلْبهُ، وَ تَسْلِمُ جوارِحهُ، وَ بَذَلَ خَیْرَهُ وَ کَفَّ شَرَّهُ; امّا علائم مخلص چهار چیز است: قلبش تسلیم خداست، همچنین اعضایش تسلیم فرمان اوست، خیر خود را در اختیار مردم مى گذارد و شرّ خود را باز مى دارد.»(4)

3 ـ در حدیث دیگرى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم: «لایَکُونُ الْعَبْدُ عابِداً لِلّهِ حَقَّ عِبادَتِهِ حَتّـى یَنْقَطِعَ عَنِ الخَلْقِ کُلِّهِ اِلَیْهِ، فَحِیْنَئِذ یَقُولُ هذا خالِصٌ لى فَیَـتَقَبَّلَهُ بِکَرَمِهِ; هیچ عبادت کننده اى حقّ عبادت خدا را به جا نمى آورد، مگر این که از تمام مخلوقات چشم بردارد و متوجّه او شود; در این هنگام، خداوند مى فرماید: این براى من خالص شده است; پس به کرمش او را مى پذیرد.»(5)

4 ـ و بالاخره امام صادق(علیه السلام) جان سخن را در یک جمله کوتاه خلاصه کرده، و درباره اخلاص مى فرماید: «ما اَنْعَمَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلى عَبْد اَجَلَّ مِنْ اَنْ لایَکُونَ فى قَلْبِهِ مَعَ اللّهِ غَیْرُهُ; خداوند متعال نعمتى بزرگتر از این به بنده اى نداده است که در قلبش با خدا، دیگرى نباشد.»(6)

اکنون با توجّه به اهمّیّت فوق العاده اخلاص، و تأثیر عمیق آن در پیمودن راه حق، و وصول به مقامات عالیه قرب الى اللّه، این سؤال پیش مى آید که اخلاص را چگونه مى توان به دست آورد؟

بى شک اخلاص نیّت همیشه برخاسته از ایمان و یقین و عمق معارف الهیّه است; هر قدر یقین انسان به توحید افعالى خدا بیشتر باشد و هیچ مؤثّرى را در عالم هستى، جز ذات پاک او نشناسد، و همه چیز را از او و از ناحیه او و به فرمان او بداند، و اگر اسباب و عواملى در عالم امکان وجود دارد، آن را نیز سر بر فرمان او ببیند چنین کسى اعمالش توأم با خلوص است; زیرا جز خدا مبدأ تأثیرى نمى بیند که براى او کار کند.

این حقیقت در روایات اسلامى در عبارات کوتاه و پر معنایى منعکس است: امام علىّ بن ابیطالب(علیه السلام) در حدیثى مى فرماید: «اَلاِْخْلاصُ ثَمَرَةُ الْیَقینِ; اخلاص میوه درخت یقین است.»(7)

و از آنجا که عبادت به مقتضاى وَاُعْبُدْ رَبَّکَ حَتّى یَأتِیَکَ الْیَقینُ یکى از اسباب یقین مى باشد، در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است که «اَلاِْخْلاصُ ثَمَرَةُ الِْعبادَةِ; اخلاص میوه درخت عبادت است.»(8)

و نیز از آنجا که علم و معرفت یکى از سر چشمه هاى یقین است، و یقین چنان که گفتیم سرچشمه اخلاص است، در حدیثى از همان حضرت آمده است که فرمود: «ثَمَرَةُ الْعِلْمِ اِخْلاصُ الْعَمَلِ; میوه علم، اخلاص عمل است.»(9)

و بالاخره در گفتار جامعى از مولى على(علیه السلام) به سرچشمه هاى اخلاص چنین اشاره شده است: «اَوَّلُ الدِّیْنِ مَعْرفَتُهُ، وَ کَمالُ مَعْرِفَتِهِ التَّصْدیقُ بِهِ، وَ کَمالُ التَّصْدیقِ بِهِ تَوحِیدُهُ، وَ کَمالَ تَوْحِیِدهِ الاِْخْلاصُ لَهُ; سرآغاز دین معرفت خداست، و کمال معرفتش تصدیق ذات اوست، و کمال تصدیق ذاتش، توحید و شهادت بر یگانگى او مى باشد; و کمال توحید او اخلاص است.»(10)


1. سوره نحل، آیه 66.

2. المحجّة البیضاء، جلد 8،صفحه 128 (باتلخیص).

3. بحار، جلد 69، صفحه 304.

4. تحف العقول، صفحه 16.

5. مستدرک الوسائل، جلد 1، صفحه 101.

6. همان مدرک.

7. غرر الحکم جلد 1، صفحه 30 (شماره 903).

8. غرر الحکم، جلد1، صفحه 17 (شماره 444).

9. غرر الحکم، جلد 1، صفحه 361 (شماره 55).

10. نهج البلاغه، خطبه 1.

موانع اخلاصاخلاص در روایات اسلامى
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma