سکوت در روایات اسلامى

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
اخلاق در قرآن جلد 1
رفع یک اشتباهسکوت در آیات قرآن مجید

اهمّیّت «صَمْت» (سکوت) در روایات اسلامى بازتاب بسیار گسترده اى دارد، و نکته هاى دقیق و ظریفى درباره آن بیان شده، و آثار و ثمرات آن با تعبیرات جالبى تشریح شده است، که به بخشى از آن ذیلاً اشاره مى شود.

1 ـ در زمینه تأثیر سکوت در تعمیق تفکّر و استوارى عقل، از رسول خدا(صلى الله علیه وآله)نقل شده که فرمود: «اِذا رَأَیْتُمْ الْمُؤْمِنَ صَمُوتاً فَادْنُوا مِنْهُ فَاِنَّهُ یُلْقِى الْحِکْمَةَ وَ الْمُؤمِنُ قَلیلُ الْکَلامِ کَثیرُ الْعَمَلِ وَ الْمُنافِقُ کَثیرُ الْکَلامِ قَلیلُ الْعَمَلِ; هنگامى که مؤمن را خاموش ببینید به او نزدیک شوید که دانش و حکمت به شما القا مى کند، و مؤمن کمتر سخن مى گوید و بسیار عمل مى کند، و منافق بسیار سخن مى گوید و کمتر عمل مى کند.»(1)

2 ـ در حدیث دیگرى در همین زمینه از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم که فرمود: «دَلیلُ الْعاقِلِ التَّفَکُّرُ وَ دَلیلُ التَّفَکُّرِ الصَمْتُ; نشانه عاقل فکر کردن و نشانه فکر کردن، سکوت نمودن است.»(2)

3 ـ در حدیث دیگرى از امام امیرالمؤمنین(علیه السلام) آمده است: «اَکْثِرْ صَمْتَکَ یَتَوفَّرْ فِکْرُکَ وَ یَسْتَنِر قَلْبُکَ وَ یَسلَمَ الْنّاسُ مِنْ یَدِکَ; بسیار خاموشى برگزین تا فکرت زیاد شود، و عقلت نورانى گردد، و مردم از دست (و زبان) تو سالم بمانند!»(3)

از این روایات بخوبى استفاده مى شود که رابطه دقیق میان بارور شدن فکر و اندیشه، با سکوت وجود دارد; دلیل آن هم روشن است، زیرا قسمت مهمّى از نیروهاى فکرى انسان در فضول کلام و سخنان بیهوده از میان مى رود; هنگامى که انسان سکوت را پیشه مى کند، این نیروها متمرکز مى گردد، و فکر و اندیشه را به کار مى اندازد، و ابواب حکمت را به روى انسان مى گشاید; به همین دلیل، مردم سخن گفتن بسیار را دلیل کم عقلى مى شمرند و افراد کم عقل سخنان بیهوده بسیار مى گویند.

4 ـ از بعضى از روایات استفاده مى شود که یکى از مهمترین عبادات سکوت است; از جمله، در مواعظ پیامبراکرم(صلى الله علیه وآله) به ابوذر مى خوانیم: «اَرْبَعٌ لایُصیبهُنَّ اِلاّ مُؤْمِنٌ، اَلصَّمْتُ وَ هُوَ اَوَّلَ الْعِبادَةِ ...; چهار چیز است که تنها نصیب مؤمن مى شود، نخست سکوت است که سرآغاز عبادت مى باشد ...» (4)

5 ـ از بعضى از احادیث استفاده مى شود که پرگویى مایه قساوت و سنگدلى است، در حدیثى از امام صادق(علیه السلام) مى خوانیم: «کانَ الْمَسیحُ(علیه السلام) یَقُولُ لا تَکْثِر الْکَلامَ فى غَیْرِ ذِکْرِ اللّهِ فَاِنَّ الَّذینَ یَکْثِرُونَ الْکَلامَ فى غَیْرِ ذِکْرِ اللّهِ قاسِیَةٌ قُلُوبُهُم وَلکِنْ لا یَعْلَمُونَ; حضرت مسیح(علیه السلام) مى فرمود; جز به ذکر خدا سخن زیاد مگویید، زیرا کسانى که در غیر ذکر خدا سخن بسیار مى گویند دلهایى پر قساوت دارند ولى نمى دانند!»(5)

6 ـ در حدیث دیگرى از امام علىّ بن موسى الرّضا(علیه السلام) مى خوانیم: سکوت نه تنها از اسباب علم و دانش است، بلکه راهنما به سوى هر خیر و نیکى است; فرمود: «اِنَّ الصَّمْتَ بابٌ مِنْ اَبْواابِ الْحِکْمَةِ، اِنَّ الصَّمْتَ یَکْسِبُ الْمَحَبَّةَ اِنَّهُ دَلیْلٌ عَلى کُلِّ خَیْر; سکوت درى از درهاى دانش است، سکوت محبّت مى آورد، و دلیل و راهنماى همه خیرات است.»(6)

این که مى فرماید: سکوت محبّت مى آورد به خاطر این است که بسیارى از رنجشها و عداوتها از نیش زبان زدن و تعبیرات نامناسب درباره اشخاص حاصل مى شود، و سکوت انسان را از آن نجات مى دهد.»

7 ـ سکوت سبب نجات از بسیارى از گناهان مى شود و در نتیجه کلید ورود در بهشت است. چنان که در حدیثى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: که مردى نزد آن حضرت آمد (و طالب سعادت و نجات بود) پیغمبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: آیا تو را به چیزى راهنمایى کنم که خدا به وسیله آن تو را وارد بهشت مى سازد، عرض کرد آرى اى رسول خدا! سپس دستور به انفاق و یارى مظلوم و کمک از طریق مشورت فرمود، و بعد دستور به سکوت داد و فرمود: «فَاصْمُتْ لِسانَکَ اِلاّ مِنْ خَیْر; سکوت اختیار کن جز از نیکیها» و در پایان افزود: «هرگاه یکى از این صفات در تو باشد، تو را به سوى بهشت مى برد.»(7)

8 ـ بى شک یکى از آثار مثبت سکوت، آراسته شدن به زیور و قار است. همان گونه که در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «اَلصَّمْتُ یَکْسِیکَ الْوِقارَ، وَ یَکْفِیکَ مَئُونَةَ الاِْعْتِذارِ;سکوت لباس وقار برتو مى پوشاند و مشکل عذر خواهى را از تو بر مى دارد!»(8)

شخصى که زیاد سخن مى گوید; اشتباهات فراوانى دارد که هم از ابهّت او مى کاهد، و هم او را وادار به عذر خواهى مکرّر مى کند.

9 ـ همین معنى به شکل گویاترى در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است، فرمود: «اِنْ کانَ فِى الْکَلامِ بَلاغَةٌ فَفِى الصَّمْتِ السَّلامَةُ مِنَ الْعِثارِ; اگر در سخن گفتن، بلاغت بوده باشد، در سکوت سلامت از لغزشهاست!»(9)

از این حدیث استفاده مى شود که سکوت حتّى بر سخنان بلیغ گاهى برترى دارد!

10 ـ این بحث را با حدیث دیگرى از امام حسن(علیه السلام) پایان مى دهیم هرچند در این زمینه احادیث فراوان دیگرى باقى مانده که ذکر همه آنها ما را از روشى که در این مباحث داریم دور مى سازد; فرمود: «نِعْمَ العَونُ الصَّمْتُ فى مَواطِنَ کَثیِرة وَ اِنْ کُنْتَ فَصیحاً; سکوت یاور خوبى است در بسیارى از موارد، هرچند سخن گویى فصیح باشى!»(10)

* * *


1. بحارالانوار، جلد 75، صفحه 312.

2. همان مدرک، صفحه 300.

3. میزان الحکمه، جلد 2،صفحه 1667، شماره 10825.

4. میزان الحکمة، مادّه صمت، حدیث 10805.

5. اصول کافى، جلد 2،صفحه 114، (باب الصّمت و حفظ اللّسان، حدیث 11).

6 و 7. اصول کافى، جلد 2، صفحه 113.                  

8. غرر الحکم، شماره 1827.

9. غرر الحکم، شماره 3714.

10. میزان الحکمه،ماده صمت، حدیث 10826.

رفع یک اشتباهسکوت در آیات قرآن مجید
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma