تفاسیر سه گانه، براى سوگندهاى سه گانه:

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
سوگندهاى پربار قرآن
مقسم له، یا چیزى که براى آن سوگند یاد شده:تفاوت سوره هاى مکّى و مدنى:

قبل از بیان تفاسیر سه گانه، لازم است معناى سه واژه اى که به آن سوگند یاد شده، بیان شود.

1. «صافّات» این کلمه به معناى صف کشیدگان است، و «صفاً» به معناى صفوف منظّم.

2. «زاجرات» به کسانى گفته مى شود که جلوى مشکلات و مفاسد را مى گیرند.

3. «تالیات» کسانى هستند که پیوسته ذکر خدا را بر لب جارى مى سازند.

قبل از بیان تفاسیر سه گانه، لازم است معناى سه واژه اى که به آن سوگند یاد شده، بیان شود.

1. «صافّات» این کلمه به معناى صف کشیدگان است، و «صفاً» به معناى صفوف منظّم.

2. «زاجرات» به کسانى گفته مى شود که جلوى مشکلات و مفاسد را مى گیرند.

3. «تالیات» کسانى هستند که پیوسته ذکر خدا را بر لب جارى مى سازند.

 

تفسیر اوّل: فرشتگان

طبق این تفسیر، که غالب مفسّران آن را انتخاب کرده اند، خداوند متعال به سه گروه مختلف از فرشتگان سوگند خورده است:

1. فرشتگانى که صف کشیده اند، و در صفوفى منظّم آماده انجام مأموریّتهاى الهى هستند، چرا که خداوند فرشتگان فراوانى دارد که در گروه هاى متعدّدى آماده انجام وظایف خویشند.

سؤال: مگر نه اینکه خداوند هر کارى را اراده کند، آن کار بوقوع مى پیوندد (إِذَا أَرَادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ)(1) پس چه نیازى به فرشتگان مختلف، که مأموریّتهاى پروردگار را انجام دهند؟

پاسخ: براى خداوند انجام هر کارى بدون واسطه کار سهل و آسانى است، امّا براى اینکه عظمت و جبروت و بزرگیش را به ما بفهماند، عالم اسباب را چیده، و کارها را از طریق اسباب انجام مى دهد. او مى توانست نطفه مرد را پس از جاى گرفتن در تخمک زن بلافاصله تبدیل به جنین کاملى کند تا زن زایمان نماید، امّا مراحل مختلف جنین و رشد تدریجى آن را در نظر گرفت، تا انسان به عظمت آفرینش و ولادت کودک آشنا گردد، و بر پیشگاه خالق آن سر تعظیم فرود آورد. بدین جهت فرشتگان فراوانى آفرید، تا برخى از آنان مأمور عبادت پروردگار باشند. عبادت کنندگانى که بعضى از آنان از ابتداى خلقت تا انتهاى آن فقط در سجده اند، و تمام این زمان طولانى را در یک سجده به سر مى برند! و برخى از آنها فقط در رکوعند و تمام عمر عالم هستى را به یک رکوع سر مى کنند! و خلاصه مأموران عبادت هر کدام به شکلى عبادت مى کنند، تا انسان ناسپاس به عبادات محدود و نمازهاى ناقص خود مغرور نشود، و تصوّر نکند که خداوند نیازى به عبادات او دارد. خداوندى که به عبادت فرشتگان نیازى ندارد، قطعاً نیازى به عبادت انسانها ندارد; امّا براى تربیت خود انسان به او دستور انجام برخى از عبادات را داده است. عده اى دیگر مدبّرات امرند، و به تدبیر امور مى پردازند. و طایفه سوم مأمور ابلاغ وحى الهى به پیامبران و انبیا هستند، و گروهى نیز صف کشیده اند و آماده انجام دستورات پروردگار هستند.

آرى! فرشتگانى که مأمورین گوش به دستور و چشم بر فرمان هستند، شایستگى آن را دارند که قسم به آنها یاد شود.

2. فرشتگانى که حالت بازدارندگى دارند، و محافظ و مراقب انسانها محسوب مى شوند. از آیات قرآن مجید استفاده مى شود که فرشتگان بسیارى هستند که از بندگان با ایمان پروردگار مراقبت نموده، آنها را از لغزش و خطرات نجات مى دهند. این مطلب مخصوصاً با توجّه به اینکه انسان در معرض وسوسه هاى شیطان است، جالب است. یعنى خداوند همان گونه که انسان را در معرض فریب و القائات شیطان قرار داده، به همان شکل مورد تأیید و حفاظت فرشتگان نیز قرار داده است. و جالبتر اینکه موارد استعمال کلمه «الملائکه» در قرآن مجید، مساوى با استعمال کلمه «الشیطان» است. مساواتِ در تکرار این دو کلمه، رمز و راز و حساب و کتابى دارد، و مطالعه بر روى آمار و ارقام و حسابهاى عددى قرآن مى تواند حقایقى را فاش نماید.

به چند نمونه از آیاتى که دلالت بر مراقبت و محافظت و نصرت فرشتگان نسبت به افراد با ایمان دارد توجّه کنید:

الف) خداوند رحیم در آیه 30 سوره فصّلت مى فرماید:

«(إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلاَئِکَةُ أَلاَّ تَخَافُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِى کُنْتُمْ تُوعَدُونَ); به یقین کسانى که گفتند: «پروردگار ما خداوند یگانه است» سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل مى شوند که: «نترسید و غمگین مباشید، و بشارت باد بر شما به آن بهشتى که به شما وعده داده شده است!».

آرى! ملائکه بر مؤمنان با استقامت نازل مى شوند، و به یارى آنها مى شتابند. مؤمنان هر چند ملائکه را نمى بینند، امّا امدادهاى غیبى آنها را درک مى کنند. آیه شریفه دلالت دارد که جمعى از فرشتگان مأمور امداد رسانى به مؤمنینى هستند که داراى دو ویژگى باشند: نخست اینکه به پروردگار خویش و وعده هاى او ایمان داشته باشند، و دیگر اینکه در راه حفظ و تبلیغ ایمان خویش مقاومت کنند.

ب) در آیه 5 سوره شورا مى خوانیم:

«(وَالْمَلاَئِکَةُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِى الاَْرْضِ أَلاَ إِنَّ اللهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ); و فرشتگان پیوسته تسبیح و حمد پروردگارشان را بجا مى آورند، و براى کسانى که در زمین هستند استغفار مى کنند; آگاه باشید خداوند آمرزنده و مهربان است».

یکى از افتخارات مؤمنان این است که فرشتگان براى آنها استغفار مى کنند. طبق آیه فوق، نصرت و یارى فرشتگان از طریق استغفار شامل حال افراد با ایمان مى شود; یعنى آنها با استغفار عذاب را از انسانهاى مؤمن باز مى دارند.

ج) در آیه 11 سوره رعد صفت بازدارندگى فرشتگان بدین صورت ترسیم شده است:

«(لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللهِ); براى انسان، مأمورانى است که پى در پى، از پیش رو و از پشت سرش او را از فرمان خدا ]= حوادث غیر حتمى[ حفظ مى کنند».

فرشتگان محافظ همواره از انسان مراقبت و نگهدارى مى کنند. راستى بچّه هاى کوچک و کودکان شیرخوار یا تازه از شیر گرفته شده، که خطرات متعدّدى آنها را تهدید مى کند، چگونه از میان طوفان حوادث سالم عبور مى کنند؟ اگر یک نیروى محافظ الهى همواره مراقب آنها نباشد جان به سلامت نخواهند برد.

خلاصه اینکه عدّه اى از فرشتگان بازدارنده هستند، بازدارنده خطرات و بلاها و مشکلات و عذابها از مؤمنان، خداوند به این دسته از فرشتگان قسم خورده است.

3. فرشتگانى که حاملان وحى الهى هستند، و آن را به پیامبران و انبیاى الهى نازل مى کنند، و خود نیز دائماً در حال ذکر و تسبیح و تقدیس پروردگارند.

نتیجه اینکه طبق تفسیر اوّل، منظور از «صافات» و «زاجرات» و «تالیات» سه گروه از فرشتگانند، که هر کدام مأموریّت ویژه اى دارند، و بخاطر اهمیّت خاصّى که مأموریّت آنها دارد، خداوند به این سه گروه از ملائکه سوگند یاد کرده است.

 

تفسیر دوم: رزمندگان اسلام

معتقدین به نظریّه دوم، سوگندهاى سه گانه را به رزمندگان اسلام تفسیر کرده اند.

«صافات» رزمندگانى هستند که در صفوف منظّم و حساب شده به سمت جبهه حرکت کرده، و در راه خداوند با دشمن به نبرد مى پردازند.

و «زاجرات» اشاره رزمندگانى است که موانع را از سر راه عقب مى زنند، و به صفوف دشمن و خطّ مقدم سپاهان اهریمن نزدیک و با آنها درگیر مى شوند.

و «تالیات» حاکى از رزمندگانى است که در حال مبارزه نام خداوند را همواره بر زبان جارى مى سازند، و پیروزى را از جانب او مى دانند، و شعار آنان (وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِنْدِ اللهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ)(2) است.

خداوند به رزمندگانى که داراى صفات و ویژگیهاى مذکور هستند قسم خورده است. ما در طول هشت سال دفاع مقدّس و جنگ تحمیلى، شاهد بروز و ظهور صفات سه گانه فوق در رزمندگان دلیر و شجاعى بودیم که جز رضایت پروردگار چیز دیگرى آنها را آرام نمى کرد. دلاورمردانى که در حریم قلبشان کسى و چیزى جز او لانه نمى کرد. رزمندگانى که علیرغم نابرابرى توان نظامى با دشمن تا دندان مسلّح، در صفوفى منظّم و دست در دست یکدیگر، به سمت جبهه ها حرکت مى کردند، و تمام موانع ایذایى دشمن را علیرغم تمام نوآوریها و پیشرفتى که داشت برطرف مى کردند، و با یاد و نام پروردگار، و توسّل به اولیاءالله بى مهابا به قلب دشمن مى زدند، و به (إِحْدَى الْحُسْنَیَیْنِ)(3) مى رسیدند.

زمزمه هاى شب جمعه، زیارت عاشورا، دعا و توسّل، نمازهاى شب و حتّى شوخیهاى شب حمله براى کسانى که مرگ را در چند قدمى خود مى دیدند، تفسیرى جز عشق آنها به پروردگار، و شوق آنها براى رسیدن به محبوب نداشت. خلاصه اینکه طبق تفسیر دوم منظور از گروههاى سه گانه رزمندگان هستند.

 

تفسیر سوم: علما و دانشمندان

گروه دیگرى از مفسّران، سوگندهاى مذکور را به علما و دانشمندان تفسیر کرده اند. سوگند به علما و دانشمندانى که در صفوف مختلف براى خدمت به جامعه انسانى صف کشیده اند. قسم به دانشمندانى که شیاطین را از جامعه انسانى دور کرده، و خطّ و رسم شیطان صفتان را نابود مى سازند، و بدین وسیله مردم را از شرّ وسوسه ها و توطئه هاى آنها حفظ مى کنند. سوگند به علمایى که همواره به یاد خدا هستند و نام او

را بر لب دارند.

پیام آیات سه گانه طبق تفسیر سوم این است که عالِم و دانشمند نباید خاموش و ساکت باشد، بلکه باید سخنور و گویا باشد، و آنچه را مى داند در اختیار مردم نهاده و به هدایت خلق الله بپردازد. باید از سلاح قلم استفاده کند و پاسخ شبهات شبهه افکنان را داده، و جوانان مسلمان را از گمراهى نجات دهد. به تدریس بپردازد و علومى را که از گذشتگان فرا گرفته به آیندگان منتقل نماید. عالم باید در مقابل کژى ها و شرور و آفات معنوى و دینى سکوت اختیار نکند، بلکه با تمام توانش با آن بجنگد و علم و آگاهى خویش را ابراز نماید.


1 . مضمون آیه مذکور در آیات متعدّدى به چشم مى خورد، ولى آیه مذکور آیه 82 سوره یس است.

2 . آل عمران، آیه 126 .

3 . توبه، آیه 52 .

مقسم له، یا چیزى که براى آن سوگند یاد شده:تفاوت سوره هاى مکّى و مدنى:
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma