2 ـ خود شناسى در روایات اسلامى

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
اخلاق در قرآن جلد 1
3 ـ خود شناسى وسیله خداشناسى است1 ـ رابطه خود شناسى و تهذیب نفس

در احادیث اسلامى که از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و امامان معصوم(علیهم السلام) نقل شده اثرات بسیار پر ارزشى براى خودشناسى آمده است، که ما را از هرگونه توضیح بى نیاز مى سازد; از جمله:

1 ـ در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «نالَ الْفَوْزَ الاَْکْبَرِ مَنْ ظَفَرَ بِمَعْرِفَةِ النَّفْسِ; کسى که خود را بشناسد، به سعادت و رستگارى بزرگ نایل شده است!»(1)

2 ـ و در نقطه مقابل آن چنین مى فرماید: «مَنْ لَمْ یَعْرِفْ نَفْسَهُ بَعُدَ عَنْ سَبیلِ النَّجاةِ وَخَبِطَ فِى الضَّلالِ وَ الْجَهالاتِ; کسى که خود را نشناسد، از طریق نجات دور مى شود و در گمراهى و جهل گرفتار مى آید!»(2)

3 ـ در تعبیر دیگرى از همان امام همام آمده است: «اَلْعارِفُ مَنْ عَرِفَ نَفْسَهُ فَاَعْتَقَها وَ نَزَّهَها عَنْ کُلِّ ما یُبَعِّدُها; عارف حقیقى کسى است که خود را بشناسد، و (از قید و بند اسارت) آزاد سازد، و آن را از هر چیز که او را از سعادت دور مى سازد پاک و پاکیزه کند!»(3)

از این تعبیر بخوبى استفاده مى شود که معرفت نفس (خودشناسى) سبب آزادى از قید و بند اسارتها و پاکسازى از رذائل اخلاقى است.

4 ـ باز حدیث دیگرى از همان پیشواى بزرگ(علیه السلام) مى خوانیم: «اَکْثَرُ النّاسِ مَعْرِفَةً لِنَفْسِهِ اَخْوَفُهُمْ لِرَبِّهِ; کسى که بیش از همه خود را بشناسد، بیش از همه، خوف پروردگار خواهد داشت!»(4)

از این حدیث نیز رابطه نزدیکى میان احساس مسؤولیّت و خوف پروردگار که سرچشمه تهذیب نفس است با خودشناسى استفاده مى شود.

5 ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است: «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ جاهَدَها; وَ مَنْ جَهِلَ نَفْسَهُ اَهْمَلَها; کسى که خود را بشناسد، به جهاد با نفس بر مى خیزد و کسى که خود را نشناسد آن را رها مى سازد!»(5)

مطابق این حدیث پایه اصلى جهاد با نفس که طبق صریح روایات جهاد اکبر نامیده شده، خود شناسى است.

6 ـ در نهج البلاغه در کلمات قصار، از همان بزرگوار آمده است: «مَنْ کَرُمَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ هانَتْ عَلَیْهِ شَهَواتُهُ; کسى که (در سایه خود شناسى) براى خود، کرامت و شخصیّت قائل است، شهواتش در نظرش خوار و بى مقدار خواهد بود(و به آسانى تسلیم هوى و هوس نمى شود)!»(6)

7 ـ همان گونه که خودشناسى پایه مهمّ تهذیب نفس و تکامل در جنبه هاى اخلاقى و مسائل دیگر است، جاهل بودن به قدر خویش، سبب بیگانگى از همه چیز و دورى از خدا مى گردد; لذا در حدیث دیگرى از امام دهم، امام هادى(علیه السلام) مى خوانیم: «مَنْ هانَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ فَلا تَأْمَن شَرَّهُ; کسى که نزد خود قدر و قیمتى ندارد، از شرّ او ایمن نباش!»(7)

از مضمون آنچه در این بحث آمد، به روشنى مى توان استفاده کرد،که یکى از پایه هاى اصلى پرورش فضائل اخلاقى و تکامل معنوى، خودشناسى و معرفة النّفس است، و تا انسان این مرحله دشوار و این گردنه صعب العبور را پشت سر نگذارد، به هیچ یک از مقامات معنوى نایل نخواهد شد; به همین دلیل، علماى بزرگ اخلاق تأکید و اصرار زیادى بر این دارند که رهروان این راه باید به خود شناسى پردازند، و از این امر حیاتى غافل نشوند.


1. غرر الحکم، حدیث 9965.

2. غرر الحکم، حدیث 9034.

3. غرر الحکم، طبق المیزان، جلد6، صفحه 173.

4. غرر الحکم، حدیث 3126.

5. تفسیر المیزان (طبق نقل میزان الحکمه، جلد 3، مادّه معرفت، صفحه 1881.)

6. نهج البلاغه، کلمات قصار، کلمه 409.

7. تحف العقول، کلمات قصار امام هادى(علیه السلام).

3 ـ خود شناسى وسیله خداشناسى است1 ـ رابطه خود شناسى و تهذیب نفس
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma