تأثیر عبادات در پالایش روح، در روایات اسلامى

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
اخلاق در قرآن جلد 1
نتیجه:نتیجه:

این مسأله در روایات اسلامى بازتاب بسیار وسیع و گسترده اى دارد که به گوشه اى از آن، در ذیل اشاره مى شود، و شرح تمام آن در خور کتاب مستقلّى است:

1 ـ در تمام روایاتى که سخن از فلسفه احکام به میان آمده، اشاره به تأثیر عبادت در تهذیب نفوس و پالایش روح و صفاى دل شده است; از جمله، در کلمات قصار امیرمؤمنان على(علیه السلام) آمده است: «فَرَضَ اللّهُ الاْیِمانَ تَطْهِیراً مِنَ الشِّرکِ، وَالصَّلوةَ تَنْزیهاً عَنِ الْکِبْرِ وَ الزَّکاةَ تَسْبیباً لِلرِّزْقِ، وَ الصِّیامَ اِبتِلاءً لاِِخْلاصِ الْخَلْقِ; خداوند ایمان را براى تطهیر دل از شرک واجب فرموده، و نماز را براى پاک شدن از تکبّر، و زکات را سبب روزى قرار داده، و روزه را وسیله اى براى پرورش اخلاص بندگان ...»(1)

شبیه همین معنى با مختصر تفاوتى در خطبه معروف بانوى اسلام فاطمه زهرا(علیها السلام)دیده مى شود آنجا که مى فرماید: «فَجَعَلَ اللّهُ الاْیمانَ تَطْهیراً لَکُمْ مِنَ الشِّرکِ، وَ الصَّلوةَ تَنْزِیهاً لَکُمْ عَنِ الْکِبْرِ، وَ الزَّکاةَ تَزْکِیَةً لِلنَّفْسِ وَ نِماءً فِى الرِّزْقِ، وَ الصِّیامَ تَثْبِیتاً لِلاِْخْلاصِ ... ; خداوند ایمان را سبب پاکسازى شما از شرک قرار داده است و نماز را وسیله اى براى تطهیر قلوب از کبر، و زکات را موجب تزکیه نفس (از بخل و حرص و دنیا پرستى) و نموّ روزى، و روزه را عامل تثبیت خلوص نیّت.»(2)

2 ـ در حدیث معروفى که درباره نماز از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) آمده، نماز را تشبیه به نهر آب زلال جارى مى کند که بر در خانه انسان باشد و همه روز انسان خود را پنج بار در آن شست و شو کند; بدیهى است که بر اثر آن، چیزى از آلودگیها در وى باقى نمى ماند; این حدیث نیز دلیل روشنى بر این مدّعاست.(3)

و به همین ترتیب، درباره هر یک از عبادات آثارى ذکر شده که شاهد گویاى تأثیر عبادت در تهذیب نفوس انسانى است.

3 ـ در حدیث دیگرى از امام علىّ بن موسى الرّضا(علیه السلام) درباره آثار عبادت بطور کلّى چنین مى خوانیم: «فَاِنْ قالَ فَلِمَ تَعَبَّدَهُمْ؟ قِیلَ لِئَلاّ یَکُونُوا ناسینَ لَذِکْرِهِ وَ لا تارِکِینَ لاَِدَبِهِ، وَ لا لاهِینَ عَنْ اَمْرِهِ وَ نهْیِهِ، اِذا کانَ فیهِ صَلاحُهُمْ وَ قِوامُهُمْ، فَلَوْ تُرِکُوا بغَیْرِ تَعَبُّد، لَطَالَ عَلَیهِمُ الاَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ; اگر کسى بگوید: چرا خداوند به بندگانش دستور عبادات داده (مگر نیاز به عبادت آنها دارد؟) در پاسخ گفته مى شود، این به خاطر آن است که یاد خدا را به فراموشى نسپارند، و ادب را در پیشگاه او ترک نکنند، و از امر و نهى او غافل نشوند، چرا که در آن صلاح و قوام آنها است، و اگر مردم بدون پرستش و عبادت رها شوند، مدّت زیادى بر آنها مى گذرد (و از یاد خدا غافل مى شوند) لذا دلهاى آنها قساوت پیدا مى کند.»(4)

به این ترتیب، روشن مى شود که عبادت پروردگار قلب را بیدار، و روح را هشیار مى کند، و مایه یاد خداست که آن نیز خمیر مایه اصلاح درون و برون است.

4 ـ در حدیث دیگرى از امام علىّ بن موسى الرّضا(علیه السلام) مى خوانیم که در ضمن بر شمردن آثار سازنده نماز مى فرماید: «مَـعَ ما فِیهَ مِنَ الاَْیـجابِ وَ الْمُـداوَمَةِ عَلى ذِکْرِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ لِئـَلاّ یَنْسِى الْعَبْدُ سَیِّدَهُ وَ مُـدَبِّرَهُ وَ خالِقَـهُ، فَیَبْـطُرَ وَ یَطْـغى وَ یَکـُونُ فِى ذِکْرِهِ لِـرَبِّهِ وَ قِیـامِهِ بَیْنَ یَدَیْهِ زاجِراً لَهُ عَنِ الْمَعاصِىَ وَ مانِعاً لَهُ عَنْ اَنْواعِ الْفَسادِ; علاوه بر این که عبادت، سبب تداوم ذکر خداوند متعال در شب و روز مى شود، تا بنده مولى و مدبّر و خالقش را فراموش نکند، و نعمتهاى الهى مایه مستى و غرور او نشود، و به طغیان بر نخیزد، و یاد پروردگار و قیام در برابر او، وى را از معاصى باز مى دارد و مانع انواع فساد مى شود.»(5)

5 ـ در حدیث دیگرى، از امام صادق(علیه السلام) در مورد آثار نماز و میزان قبولى آن چنین آمده است: «مَنْ اَحَبَّ اَنْ یَعْلَمَ اَنْ قُبِلَتْ صَلاتُهُ اَمْ لَمْ تُقْبَلْ فَلْیَنْظُرْ هَلْ مَنَعَتْ صَلاتُهُ عِنَ الفَحشْاءِ وَ الْمُنْکَرِ، فَبِقَدْرِ ما مَنَعَتْهُ قُبِلَتْ; هر کس مى خواهد بداند آیا نماز او قبول شده یا نه ببیند آیا نمازش او را از زشتیها و بدیها باز داشته است یا نه؟ به همان اندازه که او را باز داشته نمازش قبول شده است!»(6)

این عبارت با صراحت و وضوح، روشن مى کند که نماز صحیح و کامل رابطه مستقیم و تنگاتنگى با مسایل اخلاقى و دعوت به خوبیها و نهى از بدیها دارد; و آنها که نمازشان این اثر را ندارد، تنها به جسم نماز پرداخته اند; و به تعبیر، دیگر نمازى است اسقاط کننده تکلیف نه مورد قبول پروردگار.

6 ـ در حدیث دیگرى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در مورد فلسفه روزه چنین مى خوانیم: «اَنَّ الصَّوْمَ یُمیتُ مُرادَ النَّفْسِ وَ شَهْوَةَ الطَّبْعِ الحَیْوانِىِّ، وَ فیهِ صَفاءُ الْقَلْبِ وَ طَهارَةُ الجَوارِحِ، وَ عَمارَةُ الظّاهِرِ وَ الْباطِنِ، وَ الُشّکْرُ عَلَى النِّعَمِ، وَ الاَْحْسانُ اِلَى الْفُقَراءِ، وَ زِیادَةُ التَّضَرُّعِ وَ الْخُشُوعِ، وَ الْبُکاءِ وَ جَعْلِ الاَْلْتِجاءِ اِلَى اللّهِ، وَ سَبَبُ اِنْکِسارِ الْهِمَّةِ، وَ تَخْفِیفِ الْسَّیِئاتِ، وَ تَضْعِیفِ الْحَسَناتِ، وَ فیهِ مِنَ الْفَوائِدِ ما لا یُحْصى; روزه هواى نفس و شهوت طبیعت حیوانى را مى میراند (و طغیان آن را فرو مى نشاند)، و در آن صفاى قلب و پاکى اعضاء، و آبادى بیرون و درون انسان، و شکر بر نعمتها، و احسان به فقرا، و فزونى تضرّع و خشوع و گریه است; و وسیله اى است براى التجاء به پروردگار، و سبب شکستن دلبستگیها و کم شدن سیّئات، و فزونى حسنات است; و در آن فوائد بیشمارى است.»(7)

در این حدیث چهارده اثر مثبت براى روزه ذکر شده که مجموعه اى از صفات فضیلت و افعال اخلاقى است.

7 ـ این بحث دامنه دار را با حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) پایان مى دهیم (و کسانى که مایل باشند مطالب بیشترى را در این زمینه بخوانند به «وسائل الشّیعه»، ابواب نخستین هر یک از عبادات، و همچنین به «بحارالانوار» مراجعه کنند.)، فرمود: «دَوامُ الْعِـبادَةِ بُرْهانُ الظَّفَرِ بِالسَّـعادَةِ;استـمرار و پى گیرى عبادت، دلیلى بر وصول به سعادت است.»(8)

آرى! آنها که مى خواهند سعادتمند شوند باید به سراغ نیایش پروردگار بروند!

* * *


1. عیون اخبار الرّضا، مطابق نقل نور الثّقلین، جلد1، صفحه 39، حدیث 39.

2. وسائل الشّیعه، جلد 3، صفحه 4.

3. مجمع البیان، جلد 8، صفحه 285، ذیل آیه 45 سوره عنکبوت.

4. نهج البلاغه، کلمات قصار، جمله 252.

5. به کتاب زندگى حضرت فاطمه زهرا(س) مراجعه شود.

6. محجّة البیضاء، جلد 1، صفحه 339 (کتاب اسرار الصلاة).

7. بحارالانوار، جلد 93، صفحه 254.

8. غرر الحکم، شماره 5147

نتیجه:نتیجه:
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma