طایفه سوم: روایاتى است که راه چاره را در دو معامله جداگانه بیان مى کند.

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
بررسى طُرُق فرار از ربا
بررسى بقیّه نظریّه ها:توجیه روایات گروه دوم

یعنى اگر کسى مثلاً مى خواهد مقدارى طلاى نامرغوب را با مقدارى طلاى خوب معامله کند، ابتدا طلاهاى خود را بفروشد، سپس با پول آن، طلاى مورد نظر را خریدارى کند. این کار ممکن است به صورت دو معامله نقد، یا به شکل یک معامله نقد و یک معامله نسیه باشد، که هر دو شکل آن در روایات این گروه آمده است.

در این زمینه عمدتاً سه روایت داریم:

1ـ سعید بن یسار از امام صادق(علیه السلام) نقل مى کند: «قالَ: کانَ اَبى بَعَثَنى بِکیس فیهِ اَلْف دِرْهَم اِلى رَجُل صَرّاف مِنْ اَهْلِ الْعِراقِ وَ اَمَرَنى اَنْ اَقُولَ لَهُ: اَنْ یَبیعَها فَاِذا باعَها اَخَذَ ثَمَنَها فَاشْتَرى لَنا بِها دَراهِمَ مَدنیَّه; پدرم (امام باقر(علیه السلام)) مرا با کیسه اى که هزار درهم در آن بود به سوى مرد صرّافى از اهل عراق فرستاد و به من دستور داد که به او بگویم: درهمهاى ما را بفروشد، وقتى که آنها را فروخت و پول آنها را گرفت، با پول آنها براى ما درهم مدینه بخرد.»(1)

این روایت از نظر سند معتبر و از جهت دلالت صریح در مطلوب است، و ظاهراً هر دو معامله نقد بوده است.

2 و 3ـ عبداللّه بن جعفر در کتاب خود، قرب الاسناد، از عبداللّه بن الحسن، و او از جدّش على بن جعفر، و او از برادر گرامى اش حضرت موسى بن جعفر(علیهما السلام) چنین نقل مى کند: «سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُل باعَ ثَوْباً بِعَشَرَةِ دَراهِمَ ثُمَّ اشْتَراهُ بِخَمْسَةِ دَراهِمَ اَیَحِلُّ؟ قالَ اِذا لَمْ یَشْتَرِطْ وَ رَضِیا فَلابأْسَ»، و رواه على بن جعفر فى کتابه الا انه: «قال: بِعَشْرَةِ دَراهِمَ اِلى اَجَل ثُمَّ اشْتَراهُ بِخَمْسَةِ دَراهِمَ بِنَقْد; از امام هفتم سؤال کردم در مورد شخصى که لباسى را به ده درهم فروخت سپس آن را به پنج درهم خرید، آیا چنین معامله اى حلال است؟ امام فرمود: اگر شرطى نکنند (و دو معامله مستقلّ باشد) و دو طرف راضى باشند، اشکالى ندارد.»(2)

سؤال: آیا قابل قبول است که کسى جنسى را ده درهم بفروشد سپس آن را پنج درهم بخرد؟

پاسخ: اگر هر دو معامله نقد باشد کمتر کسى چنین معامله اى را انجام مى دهد، ولى ظاهراً معامله اى که در این روایت بدان اشاره شده به صورت نقد و نسیه بوده است، همان طور که روایت علىّ بن جعفر، که در ذیل همین حدیث آمده، صریح در این مطلب است، در این روایت مى خوانیم: لباسى را به ده درهم به صورت نسیه فروخته، سپس همان لباس را به پنج درهم به صورت نقد خریدارى کرده است، و ظاهراً منظور او فرار از ربا بوده است، بنابراین دلالت روایت بر مقصود روشن است.

امّا از جهت سند: روایات قرب الاسناد از نظر بسیارى از بزرگان قابل اعتماد نیست; ولى در خصوص این روایت که مستقیماً از کتاب علىّ بن جعفر نیز نقل شده است، با توجّه به این که ظاهراً کتاب علىّ بن جعفر نزد صاحب وسایل (شیخ حرّ عاملى(رحمه الله)) بوده، و او حدیث را مستقیماً از کتاب علىّ بن جعفر نقل کرده است، این روایت طبق این سند معتبر است.

نتیجه این که، از سه روایت فوق و دیگر روایات مشابه(3) استفاده مى شود که یکى از راههاى فرار از ربا دو معامله جداگانه و مستقل مى باشد، و این راه مناسبى به نظر مى رسد; مشروط به این که هر دو معامله مستقل و جداى از هم باشد و شرط خاصّى در کار نباشد و به کار بردن واژه حیله در اینجا به معناى راه چاره است، نه به معناى منفى آن و نشانه آن استقلال دو معامله است.

بنابراین ما این گروه از روایات را مى پذیریم و عمل بر طبق آن را مجاز مى شمریم.


1. وسائل الشّیعه، جلد 12، ابواب الصّرف، باب 6، حدیث 5; مانند این روایت است حدیث 2، باب 5، از ابواب الصّرف، جلد 13، مستدرک الوسائل.

2. وسائل الشّیعه، جلد 12، ابواب احکام العقود، باب 5، حدیث 6.

3. وسائل الشّیعه، جلد 12، ابواب احکام العقود، باب 5، حدیث 1 و 3.

بررسى بقیّه نظریّه ها:توجیه روایات گروه دوم
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma