انگیزه هاى صبر و شکیبایى

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
اخلاق در قرآن جلد 2
جزع و بى تابىشاخه هاى صبر

 

امورى که باعث صبر انسان در مشکلات طاعت و ترک معصیت و در برابر مصائب مى شود، فراوان است که هر کدام تأثیر خاصّى در پدید آوردن این فضیلت بزرگ دارد که مهمترین آنها عبارتند از:

1 ـ تقویت پایه هاى ایمان و یقین، مخصوصاً توجه به این نکته که خداوند «ارحم الرّاحمین» است و نسبت به بندگانش از هر کسى مهربانتر است و او براى رعایت و تأمین مصالح عباد، حوادثى مى آفریند که اسرار و منافعش پوشیده است، روح شکیبایى را در انسان پرورش مى دهد.توجه به پاداش هاى عظیم مطیعان و تارکان معاصى و صدق وعده هاى الهى نیز در این زمینه، عزم انسان را در صبر و شکیبایى، راسخ تر مى کند.

از همین رو، امیرمؤمنان (علیه السلام) مى فرمایند:«اَصْلُ الصَّبْرِ حُسْنُ الْیَقِینِ بِاللّهِ; اساس و ریشه صبر، ایمان و یقین خوب، نسبت به خداوند است».(1)

بدیهى است، هر قدر ایمان انسان به حکمت و رحمت پروردگار بیشتر باشد، صبر او نیز بیشتر خواهد شد; به تعبیر دیگر، تحمل صبر و شکیبایى برایش آسان تر مى گردد. به هیمن دلیل، حدیثى از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که به بعضى از یاران خود فرمود:«اِنَّا صُبَّرٌ وَ شِیعَتُنا اَصْبَرُ مِنّا; ما صبورانیم، ولى شیعیان ما از ما صبورترند.» راوى سؤال مى کند، فدایت شوم! چگونه شیعیان شما از شما صبورترند؟ امام در پاسخ فرمودند: «لاَِنّا نَصْبِرُ عَلَى مَا نَعْلَمُ وَ شیعَتُنا یَصْبِرُونَ عَلَى مَا لایَعْلَمُونَ; چون ما بر چیزى که مى دانیم (و از اسرار آن آگاهیم) صبر مى کنیم; ولى شیعیان ما در برابر امورى که از اسرارش آگاه نیستند صبر مى کنند».(2)

2 ـ دست یابى به صبر، مانند کسب هر فضیلت اخلاقى دیگر، با ممارست و روبه رو شدن با حوادث گوناگون حاصل مى شود، به همین دلیل در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام)آمده است: «مَنْ تَوالَتْ عَلَیهِ نَکَباتُ الزَّمانِ اِکْسَبَتْهُ فَضیلَةُ الصَّبْرِ; کسى که پى در پى حوادث ناخوشایند زمان برایش حادث شود، فضیلت صبر را برایش فراهم مى کند».(3)

به تعبیر دیگر، انسان در ابتداى برخورد با مصیبتى، ناله و فریاد سر مى دهد و جزع و فزع را به اوج مى رساند، هم چنین هنگامى که در انجام طاعتى از طاعات پروردگار، با مشکلى روبه رو شود، اظهار خستگى مى کند، ولى تکرار آن حوادث و این مشکلات به تدریج فضیلت صبر را در او به وجود مى آورد.

3 ـ توجه به این نکته که دنیا، دار حوادث و مشکلات است و رسیدن به هیچ موهبتى از مواهب مادى و معنوى، بدون عبور از موانع گوناگون امکان پذیر نیست و نیز توجه به این حقیقت که افراد کم صبر و بى حوصله و کم طاقت، هرگز به جایى نخواهند رسید، عزم و اراده انسان را بر صبر و شکیبایى در مقابل مشکلات محکم تر مى سازد.

همان گونه که در سابق اشاره شد، براى چیدن یک شاخه گل باید رنج خار را کشید و براى نوشیدن یک جرعه عسل، باید در برابر نیش زنبور صبر کرد، گنج ها در ویرانه هاست و بهشت در لابه لاى ناملایمات قرار گرفته است.

به یقین هر کس در این امور دقت کند، آمادگى بیشترى براى صبر و شکیبایى پیدا مى کند. از همین رو در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) آمده است: «لِکُلِّ نِعْمَة مِفْتاحٌ وَ مِغْلاقٌ وَ مِفتاحُهَا الصَّبْرُ وَ مِغلاقُها الْکَسَلْ; براى هر نعمتى کلید و قفل و بندى است; کلید آن صبر و قفل و بند آن، تنبلى و کسالت است».(4)

4 ـ یکى دیگر از انگیزه هاى صبر و عوامل پرورش آن، هم شکل ساختن صابران است، این امر نه تنها در این جا بلکه در تمام فضایل اخلاقى صدق مى کند که هر گاه انسان، در ظاهر خود را به صفتى بیاراید، هر چند در باطن چنین نباشد، به تدریج در باطنش نیز نفوذ کرده و به آن متخلّق مى گردد.

در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آمده است: «مَنْ یَتَصَبَّرْ یُصَبِّرُهُ اللّهُ وَ مَنْ یَسْتَعْفِف یَعُفَّهُ اللّهُ، وَ مَن یَسْتَغْنِ یُغْنِهُ اللّهُ وَ مَا اُعْطِى عَبْدٌ عَطاءً هُوَ خَیرٌ وَ اَوسَعُ مِنَ الصَّبْرِ; کسى که خود را به چهره صابران در آورد (و جزع و فزع را ترک گوید)، خداوند روح صبر را به او مى بخشد و کسى که به چهره عفیفان در آید، خداوند او را به زینت عفّت مى آراید و کسى که در چهره بى نیازان در آید، خداوند او را بى نیاز مى سازد و به هیچ بنده اى موهبتى بهتر و گسترده تر از صبر عطا نشده است».(5)

5 ـ صبر رابطه نزدیکى با ظرفیت وجودى انسان دارد. هر اندازه ظرفیت و شخصیت انسان بیشتر شود، صبر و شکیبایى او افزون مى گردد، به همین دلیل کودکان و بزرگسالان کودک صفت، در برابر کمترین حادثه اى، بى تابى مى کنند; در حالى که افراد با ظرفیت وبا شخصیت، مشکلات را در خود هضم نموده و خم به ابرو نمى آورند.

یک استخر کوچک با اندک نسیمى متلاطم مى شود; ولى یک اقیانوس عظیم، به آسانى متلاطم نمى شود و اقیانوس کبیر را از این جهت اقیانوس آرام مى خوانند که هیجان امواجش به خاطر گسترش آن کمتر است.

مطالعه حالات بزرگان، مخصوصاً انبیا و اولیاى الهى که بر اثر صبر و شکیبایى به مقامات عالى روحانى نایل گشتند، مى تواند از انگیزه هاى مؤثر باشد، همان گونه که آنها در همه چیز الگو و اسوه اند.

مسئله صبر و شکیبایى در برابر حوادث سخت زندگى و مشکلات عظیمى که در راه پیروزى انسان وجود دارد، تنها بعد اخلاقى ندارد، بلکه از نظر بهداشت و سلامت جسم نیز فوق العاده مؤثر است. افراد ناشکیبا عمرى کوتاه و توأم با انواع بیمارى ها دارند که مهمترین آنها بیمارى هاى قلبى و عصبى است; در حالى که شکیبایان از عمر طولانى و توأم با سلامت نسبى برخوردارند; به همین دلیل، روانشناسان معتقدند داشتن مذهب (که انسان را به شکیبایى در برابر مشکلات ترغیب مى کند) یکى از شرایط سلامت جسم و روان انسان است.

در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) آمده است: «مَن اَحَبَّ الْبَقاءَ فَلْیُعِدَّ لِلْمَصائِبِ قَلْباً صَبُوراً; کسى که دوست دارد عمر طولانى داشته باشد، باید قلب صبورى در برابر مصائب آماده کند».(6)


1- غررالحکم، حدیث3084.

2- اصول کافى، جلد2، صفحه 93، حدیث25.

3- غررالحکم، حدیث 9144.

4- شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، جلد20، صفحه322.

5- میزان الحکمه، جلد 2، حدیث 10128.

6- بحارالانوار، جلد 75، صفحه 81، حدیث71.

جزع و بى تابىشاخه هاى صبر
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma