سرچشمه هاى حسن خلق

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
اخلاق در قرآن جلد ۳
سیره پیشوایان2ـ آثار و پیامدهاى حسن خلق

بعضى از مردم به طور طبیعى خوش اخلاق و خوش برخوردند و این یکى از مواهب الهى است که نصیب هر کس نشده است. باید خدا را با تمام وجودش شکر گوید.

ولى گروهى چنین نیستند، اما مى توانند با تمرین و ممارست و به کار بستن اصول دقیقى حسن خلق را در وجود خود زنده کنند و چنان در عمق جانشان نفوذ کند که طبیعت ثانویّه شود.

بهترین راه براى رسیدن به این کمال آن است که در آثار معنوى و مادى آن همه روزه بیندیشند، و روایاتى که در بالا گفته شد و تحلیل هایى که در ذیل آن آمد را به خاطر بسپارند، و به هر مناسبتى آن را تکرار کنند.

از سویى دیگر باید از نظر عملى نیز به تمرین حسن خلق مشغول شوند زیرا فضائل اخلاقى مانند نیروهاى جسمانى از طریق تمرین تقویت مى شود همان گونه که ورزش کاران پس از مدتى تمرین، داراى اندامى نیرومند و زیبا و کارآمد مى شوند، ورزش هاى اخلاقى نیز روح انسان را قوى و زیبا و کارآمد مى کند.

بزرگان اخلاق گفته اند، اشخاص بخیل باید دندان روى جگر بگذارند و از اموال خود به این و آن ببخشند. در آغاز، این کار براى آنها بسیار مشکل است ولى روزبه روز آسان تر مى شود و به تدریج به جایى مى رسند که اگر روزى چیزى نبخشند ناراحتند!

و نیز توصیه کرده اند افراد ترسو باید در میدان هاى مبارزه حضور یابند تا با گذشت زمان ترس آنها بریزد و روحیه دلیرى و شجاعت در آنها زنده شود.

صاحبان اخلاق سوء نیز از همین طریق تمرین مستمر و پى گیر مى توانند سرمایه عظیم حسن خلق را براى خود فراهم کنند و از برکات آن بهره بگیرند.

افزون بر این ها با توجه به این که یکى از عوامل کج خلقى تکبر و خود برتر بینى و نیز عصبانیت و غلبه خشم و ستیزه جویى بر روح انسان و گاه تنگ نظرى و بخل و حسادت است اگر کسى بخواهد به تمام معنى خوش خلق باشد باید آن عوامل منفى را از خود دور کند:

در قواى غضبیه و شهویه به سرحدّ اعتدال برسد، داراى سعه نظر باشد، کبر و خودبینى و حسادت و بخل را از خود دور کند تا بتواند به خلق حسن آراسته گردد و از کج خلقى نسبت به مردم در امان بماند.

بنابراین براى به دست آوردن این فضیلت بزرگ اخلاقى، مجموعه اى از صفات نیک را باید در وجود خود زنده کرد. چرا که بدون آنها حسن خلق آشکار نخواهد شد.

«غزّالى» در اینجا تعبیر جالبى دارد و مى گوید: همان گونه که صورت زیبا تنها به زیبایى چشم ها بدون زیبائى بینى و دهان و گونه ها حاصل نمى شود بلکه باید تمام اعضاى صورت زیبا باشد، تا حسن ظاهر به کمال برسد. در زیبائى باطن و حسن خلق تا قواى چهار گانه آگاهى و غضب و شهوت و عدالت به حدّ اعتدال و کمال نرسد این زیبائى حاصل نمى شود.

بى شک عامل توارث نیز در اینجا مؤثر است، امام امیرالمؤمنین على(علیه السلام)مى فرماید: «حُسْنُ الاَْخْلاقِ بُرهانُ کَرَمِ الاَْعْراقِ; حسن اخلاق دلیل بزرگوارى ریشه هاى وراثت است».(1)

و در جاى دیگر مى فرماید: «اَطْهَرُ النّاسِ اَعْراقاً اَحْسَنُهُمْ اَخْلاقاً; آنها که ریشه هاى پاک ترى دارند، اخلاق بهترى دارند».(2)

این نکته نیز در تمام مباحث اخلاقى نیز باید مورد توجه باشد که بدون امدادهاى الهى فراهم کردن فضایل اخلاقى ممکن نیست، باید دست به دامن لطف الهى زد و با تمام وجود از پیشگاهش توفیق به دست آوردن این فضائل را نمود.

در حدیثى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اَلاَْخْلاقُ مَنایِحٌ مِنَ اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ فَاِذا اَحَبَّ عَبْداً سَنَحَهُ خُلْقاً حَسَناً وَ اِذا اَبْغَضَ عَبْداً مَنَحَهُ خُلْقاً سَیِّئاً; اخلاق، مواهب الهى است، هنگامى که بنده اى را (به خاطر نیّات و اعمالش) دوست دارد، اخلاق نیک به او مى بخشد، و هنگامى که بنده اى را (به خاطر نیّات و اعمالش) مبغوض دارد اخلاق سوء به او مى دهد».(3)


1. غرر الحکم، حدیث شماره 4855.

2. همان، حدیث 3032.

3. بحارالانوار، جلد 68، صفحه 394، حدیث 64.

سیره پیشوایان2ـ آثار و پیامدهاى حسن خلق
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma