1ـ پیامدها و آثار شوم سوءظن

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
اخلاق در قرآن جلد ۳
پیامدهاى سوءظن به خداتعریف سوءظن و حسن ظن

گسترش دامنه سوء ظن در جوامع بشرى، آثار بسیار زیانبار و نامطلوبى دارد که به طور اجمال بر کسى پوشیده نیست، ولى در توضیح آن، جهات ذیل قابل توجه است:

الف) از میان رفتن «اعتماد» که مهمترین سرمایه جامعه است، به خاطر گسترش سوء ظن از مهمترین آثار سوء این رذیله اخلاقى مى باشد که در اخبار گذشته نیز به آن اشاره شده بود، از جمله این که مى فرمود: «بدترین مردم کسى است که به خاطر سوءظن به هیچ کس اعتماد ندارد، و به خاطر اعمال بدش کسى به او اعتماد نمى کند».

در جامعه اى که بى اعتمادى حکمفرما است، همدلى، همکارى و تعاون وجود ندارد و آثار و برکات زندگى دسته جمعى از میان مى رود.

در حدیثى از امام على(علیه السلام) مى خوانیم: «مَنْ سائَتْ ظُنُونُه اِعْتَقَدَ الْخِیانَةَ بِمَنْ لا یَخُونُه; کسى که بدگمان باشد نسبت به کسى که به او خیانتى نکرده بدبین مى شود و او را خائن مى پندارد».(1)

ب) سوءظن آرامش جامعه را بر هم مى زند، همان گونه که آرامش روح صاحبان این رذیله اخلاقى را بر هم مى زند، کسى که سوءظن دارد، از همه وحشت دارد و گاه تصور مى کند که همه بر ضد او گام بر مى دارند و دائماً باید حالت دفاعى به خود بگیرد.

ج) اضافه بر این در بسیارى از موارد به دنبال سوءظن خود حرکت مى کند و حادثه مى آفریند، و گاه حتى به خون ریزى منتهى مى شود. مخصوصاً در مواردى که افراد، سوءظنّى به نوامیس خود پیدا کنند، یا گمان کنند که دیگران در پى اموال یا نوامیس آنها هستند، به گونه اى که مى توان گفت عامل اصلى بسیارى از پرونده هاى جنایى سوءظن هاى بیجا است که بى گناهان را هدف گیرى کرده است.

به همین دلیل در روایات گذشته از على(علیه السلام) خواندیم که مى فرمود: «سُوءُالظَّنِّ یُفْسِدُ الاُْمُورَ وَ یَبْعَثُ عَلَى الشُّروُرِ; سوءظن کارها را به فساد مى کشد و مردم را به انواع بدى ها وادار مى کند».

و از این مهمتر این است که در بسیارى از موارد بر اثر سوءظن مرتکب جنایات مى شوند، زمانى از اشتباه خود با خبر مى گردند که کار از کار گذشته، به همین دلیل احساس گناهکارى شدیدى به آنها دست مى دهد که گاه آنها را تا سر حد جنون مى کشاند.

به عنوان نمونه به ماجرایى مى توان اشاره کرد که براى یکى از پزشکان روانى واقع شده بود که به هنگام بازدید از تیمارستانى به فرد مجنونى برخورد کرد که مرتب کلمه دستمال را تکرار مى کرد، هنگامى که پیگیرى نمود به اینجا رسید که عامل جنون او این بوده است که روزى در کیف همسرش دستمالى را مى بیند که محتوى ادکلن و بعضى از هدایاى مناسب مردان است، بلافاصله نسبت به همسرش بدبین مى شود که با مرد بیگانه اى ارتباط دارد، و بدون تحقیق بیشتر همسر خود را بر اثر خشم زیاد به قتل مى رساند، بعد که دستمال را باز مى کند کاغذى در آن مى بیند که روى آن نوشته است این هدیه را براى سال روز تولد شوهرم گرفته ام، ناگهان شوک شدیدى به او دست مى دهد و دیوانه مى شود و مرتب به یاد آن دستمال مى افتد.

د) سوءظن در واقع یک ظلم آشکار است، چرا که افراد بى گناه را در منطقه فکر خود هدف انواع تیرهاى تهمت قرار مى دهد، و اگر آثار عملى بر آن بار کند، مرتکب ظلم هاى بیشتر مى شود، روى این جهت در احادیث گذشته از على(علیه السلام) خواندیم که مى فرمود: «بدگمانى بدترین ظلم ها است».

هـ) سوءظن سبب مى شود که انسان به سرعت دوستان خود را از دست بدهد، حتى نزدیکانش او را تنها بگذارند، و این وحشتناک ترین غربت است چرا که هیچ انسان با شخصیتى حاضر نمى شود با کسى معاشرت کند که اعمال نیک او را با بدگمانى تفسیر کند و او را به هر کار خلافى متهم سازد. در احادیث گذشته نیز از امیرمؤمنان على(علیه السلام) خواندیم که مى فرمود: «کسى که سوءظن بر او غالب شود، راه صلح و صفا میان او و دوستانش را مى بندد».

و) در پاره اى از روایات گذشته خواندیم که سوءظن، عبادت انسان را فاسد مى کند و پشت او را از بار گناه سنگین مى نماید.

اگر منظور از سوءظن در این روایت، سوءظن به پروردگار باشد علت فساد عبادت روشن است. و اگر نسبت به مردم باشد (همان گونه که ذیل روایت گواهى مى دهد) به خاطر آن است که در بسیارى از موارد به دنبال سوءظن انسان مرتکب تجسّس، و به دنبال تجسّس مرتکب غیبت و گاه تهمت مى شود، و مى دانیم غیبت و تهمت یکى از اسباب عدم قبولى عبادت است.

ز) سوءظن چون یک تفکر انحرافى است تدریجاً در سایر افکار انسانى نیز اثر مى گذارد، و تحلیل هاى او نیز از حوادث نادرست مى شود، و از رسیدن به واقعیت ها که زمینه پیشرفت و موفقیت است باز مى ماند. در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام)چنین نقل شده است که فرمود: «مَنْ ساءَ ظَنُّهُ ساءَ وَهْمُه; کسى که سوء ظن داشته باشد تفکر او خراب مى شود».

* * *

1. غررالحکم، حدیث 8837.

پیامدهاى سوءظن به خداتعریف سوءظن و حسن ظن
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma