صدر المتالهین،بانى حکمت متعالیه

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
اصول فلسفه وروش رئالیسم - ج1
تاریخ فلسفهروش مستشرقین
این فلسفه که موسوم است‏به حکمت متعالیه بوسیله صدر المتالهین شیرازى مشهور به ملا صدرا در قرن یازدهم هجرى تاسیس شد و از آن به بعد محور تمام تعلیمات فلسفى در ایران تحقیقاتى بود که این دانشمند در مسائل مهم فلسفى بعمل آورده است .
تحقیقات صدر المتالهین بیشتر در فلسفه اولى و حکمت الهى است ملا صدرا آنچه در این زمینه از قدماء یونان و بالاخص افلاطون و ارسطو رسیده بود و آنچه حکماء بزرگ اسلامى از قبیل فارابى و بوعلى و شیخ اشراق و غیرهم توضیح داده بودند یا از خود افزوده بودند و آنچه عرفاء بزرگ با هدایت ذوق و قوت عرفان یافته بودند بخوبى هضم کرد و از نو اساس جدیدى را پى‏ریزى کرد و آنرا بر اصول و قواعدى محکم و خلل ناپذیر استوار کرد و از جنبه استدلال و برهان مسائل فلسفه را بصورت قواعد ریاضى درآورد که هر یک از دیگرى استخراج و استنباط مى‏شود و به این وسیله فلسفه را از پراکندگى طرق استدلال بیرون آورد .
از زمان ارسطو که بر خلاف نظریات استادش افلاطون قیام کرد پیوسته دو مکتب و دو مشرب فلسفى بموازات یکدیگر سیر مى‏کرد که افلاطون و ارسطو هر یک نماینده یکى از این دو مشرب فلسفى بودند و در هر یک از دوره‏ها هر یک از این دو مشرب فلسفى پیروانى داشتند و در میان مسلمین نیز این دو مشرب بنام مشرب اشراق و مشرب مشاء معروف بود و دو هزار سال مشاجرات فلسفى بین این دو دسته چه در یونان و چه در اسکندریه و چه در میان مسلمین و چه در اروپاى قرون وسطى ادامه داشت ولى صدر المتالهین با اساس جدیدى که از نو پى‏ریزى کرد باین مشاجرات دو هزار ساله خاتمه داد به طورى که بعد از او دیگر مکتب اشراق و مکتب مشاء در مقابل یکدیگر معنا ندارد و هر کس که بعد از وى آمده و با فلسفه وى آشنائى پیدا کرده مشاجرات دو هزار ساله اشراقى و مشائى را خاتمه یافته دیده است .
فلسفه صدر المتالهین علاوه بر آنکه از جنبه‏هائى بدیع و بى‏سابقه است نتیجه زحمات هشتصد ساله محققین بزرگى است که هر یک از آنها در جلو بردن فلسفه سهیم هستند با همه این احوال مطابق گواهى خاور شناسان متاسفانه تا الان که تقریبا چهار قرن از بدو پیدایش این فلسفه مى‏گذرد هنوز در اروپا یک معرفى صحیحى و لو اجمالا از آن نشده است .
پروفسور ادوارد براون مستشرق معروف انگلیسى متوفى در سال 1304 هجرى شمسى که عمر خویش را صرف مطالعه در باره ایران و تاریخ ایران کرده است در جلد چهارم تاریخ ادبیات ایران مى‏گوید: با وجود شهرت و رواج فلسفه ملا صدرا در ایران فقط دو خلاصه سطحى و ناقص از طریقه فلسفى او در السنه اروپائى دیده‏ام کنت گوبینو چند صفحه راجع به عقائد ملا صدرا نگاشته اما معلومات او ظاهرا بالتمام از درس شفاهى معلمینش در ایران ماخوذ بوده و معلمین هم على الظاهر اطلاع کاملى نسبت‏بان عقاید نداشته‏اند گوبینو در پایان شرحى که راجع به ملا صدرا نوشته گوید 8 طریقه حقیقى ملا صدرا عینا متخذ از ابو على سینا است در صورتى که 8 صاحب روضات الجنات راجع به ملا صدرا مى‏نویسد کان . . . منقحا اساس الاشراق بما لا مزید علیه و مفتحا ابواب الفضیحه على طریقه المشاء و الرواق تعریف مختصرتر ولى جدى‏تر و صحیحتر که از مذهب ملا صدرا نموده‏اند آن است که شیخ محمد اقبال دکتر اقبال پاکستانى کرده است .
ایضا ادوارد براون در همان کتاب مى‏نویسد مشهورترین کتب ملا صدرا اسفار اربعه و شواهد الربوبیه است و در پاورقى تذکر مى‏دهد که کنت گوبینو در معناى اسفار که جمع سفر یعنى کتاب است اشتباه کرده و آنرا جمع سفر گرفته در کتاب مذاهب و فلسفه‏هاى آسیاى وسطى صفحه 81 مى‏نویسد: ملا صدرا چند کتاب دیگر راجع به مسافرت سفرنامه نوشته است .
کتابى که مرحوم اقبال پاکستانى بزبان انگلیسى هنگام تحصیل در دانشگاه کمبریج‏بنام توسعه حکمت در اسلام منتشر کرده است‏بدست نیامده ولى قدر مسلم اینست که بسیار مختصر و ناچیز بوده است
این دو نفر کنت گوبینو ادوارد براون از مستشرقین بزرگ بشمار مى‏روند دانشمند متتبع مرحوم شیخ محمد خان قزوینى که خود در حدود سى سال در کتابخانه‏هاى مختلف اروپا مشغول مطالعه بوده است و با بسیارى از خاورشناسان رابطه نزدیک و صمیمى داشته است در مقاله‏اى که در مجله ایرانشهر چاپ برلین بمناسبت فوت ادوارد براون منتشر کرده و جزء بیست مقاله ایشان ضبط شده است در باره ادوارد براون مى‏گوید: ما بین مستشرقین اروپا و امریکا هیچ کس این همه زحمت در باره ادبیات ایران نکشیده است و مخصوصا بادبیات و ذوقیات و معنویات ایران یعنى به افکار حکما و عرفا و ارباب مذاهب این مملکت این اندازه محبت‏خالص و صمیمى از اعماق قلب نداشته است ایضا در همان مقاله راجع بکنت گوبینو مى‏نویسد: وى از نویسندگان بسیار مشهور فرانسه است و صاحب تالیفات در مواضیع فلسفى و اجتماعى و مذهبى و تاریخى و غیره و مؤسس طریقه مخصوصى است از فلسفه تاریخ معروف به گوبینیسم که مخصوصا در آلمان پیروان زیاد دارد وى در سنوات 1271 - 1274 هجرى قمرى بسمت نیابت اول سفارت فرانسه در طهران و در سنوات 1278 - 1280 بسمت وزیر مختارى همان دولت در همان شهر اقامت داشته است .
چنانکه ملاحظه مى‏فرمائید یکى از این دو مستشرق بزرگ صدر المتالهین را تابع مکتب مشاء معرفى مى‏کند و دیگرى در مقام رد قول او بمسطورات یکى از کتب تواریخ و تراجم روضات الجنات استناد مى‏کند یکى مى‏گوید اسفار سفرنامه است دیگرى مى‏گوید اسفار جمع سفر بمعناى کتاب است و اگر این دو نفر شخصا ورق اول اسفار را مطالعه کرده بودند مى‏دانستند که اسفار نه جمع سفر است و نه سفرنامه است .
آن معلم شفاهى که ادوارد براون مى‏گوید که به گوبینو در ایران فلسفه ملا صدرا را تعلیم مى‏کرده است على الظاهر یکنفر یهودى بوده است‏بنام ملا لاله‏زار و با کمک به معاونت او بوده که رساله گفتار دکارت را به فارسى ترجمه کرده است .
گوبینو در همان کتاب در ضمن شرح حال صدر المتالهین از استاد وى فیلسوف عظیم الشان میر محمد باقر داماد بعنوان یکنفر دیالکتیسین جدلى یاد مى‏کند و پس از آنکه رفتن ملا صدرا را بدرس میر داماد به اشاره شیخ بهائى نقل مى‏کند به نتیجه تحصیلات ملا صدرا نزد میر داماد اینطور اشاره مى‏کند: و پس از چند سال بفصاحت و بلاغتى که در او سراغ داریم رسید .
تاریخ فلسفهروش مستشرقین
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma