سوءظن در روایات اسلامى

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

صفحه کاربران ویژه - خروج
مرتب سازی بر اساس
 
اخلاق در قرآن جلد ۳
حسن ظن در روایات اسلامىتفسیر و جمع بندى

نکوهش از سوء ظن به عنوان یکى از بدترین و زشت ترین رذائل اخلاقى در روایات اسلامى بازتاب گسترده اى دارد. به عنوان نمونه به روایات زیر توجه فرمایید:

1ـ در حدیثى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «اِیّاکُمْ وَ الظَّنُّ فَاِنَ الْظَنَّ اَکْذَبُ الْکِذْبِ; از گمان بد بپرهیزید که گمان بد، بدترین نوع دروغ است».(1)

2ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت مى خوانیم: «اَنَّ اللّهَ حَرَّمَ مِنَ الْمُسْلِمِ دَمَهُ وَ مالُهُ وَ عِرْضُهُ وَ اَنْ یَظُنَّ بِهِ السُّوءِ; خداوند خون و مال و آبروى مسلمانان را بر یکدیگر حرام کرده و همچنین گمان بد درباره آنها».(2)

3ـ در حدیث تکان دهنده اى از على(علیه السلام) مى خوانیم: «لا اِیْمانَ مَعَ سُوءِ ظَنٍّ; کسى که سوء ظن دارد ایمان ندارد».(3)

این تعبیر ممکن است اشاره به سوءالظن نسبت به مردم یا نسبت به خدا و یا هردو بوده باشد.

4ـ در حدیث دیگرى از همان حضرت مى خوانیم: «اِیّاکَ اَنْ تُسِیىءَ الظَنَّ فَاِنَّ سُوءَالظَّنِ یُفْسِدُ الْعِبادَةَ وَ یُعَظِّمُ الْوِزْرَ; از سوء ظن بپرهیز چرا که سوء ظن عبادت را فاسد، و پشت انسان را از بار گناه سنگین مى کند».(4)

5ـ در حدیث دیگرى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «سُوءُ الظَّنِ بِالُْمحْسِنِ شَرُّالاِْثْمِ وَ اَقْبَحُ الظُّلْمِ; بدگمانى نسبت به افراد نیکوکار بدترین گناه و زشت ترین ستمگرى است».(5)

6ـ ونیز از همان حضرت روایت شده است که فرمود: «سُوءُ الظَّنِ یُفْسِدُ الاُْمُورَ وَ یَبْعَثُ عَلَى الشُّرُورِ; سوءظن کارها را به فساد مى کشد و سبب انواع شر مى شود».(6)

7ـ واز همان امام بزرگوار نقل شده است که فرمود: «شَرُّ النّاسِ مَنْ لایَثِقُ بِاَحَد لِسُوءِ ظَنِّهِ وَ لایَثِقُ بِهِ اَحَدٌ لِسُوءِ فِعْلِهِ; بدترین مردم کسى است که به خاطر سوءظن به هیچ کس اعتماد ندارد، و به خاطر اعمال بدش کسى به او اعتماد نمى کند».(7)

8ـ در نهج البلاغه نیز مى خوانیم: «لاتَظُنَّنَّ بِکَلِمَة خَرَجَتْ مِنْ اَحَد سُوءً وَ اَنْتَ تَجِدُ لَها فِى الْخَیْرِ مُحْتَمَلا (مَحْمِلا); هر سخنى که از دهان کسى خارج مى شود، گمان بد نسبت به آن مَبر، در حالى که مى توانى آن را حمل بر صحیح کنى».(8)

9ـ در حدیث دیگرى از امام امیرمؤمنان على(علیه السلام) آمده است: «وَاللّهِ ما یُعَذِّبُ اللّهُ سُبْحانَهُ مُؤمِناً بَعْدَ الاِْیمانِ اِلاّ بِسُوءِ ظَنِّهِ وَ سُوءِ خُلْقِهِ; به خدا سوگند خداوند سبحان مؤمنى را بعد از ایمان عذاب نمى کند، مگر به خاطر سوء ظن و بداخلافى او».(9)

ونیز در حدیث دیگرى از همان امام بزرگوار مى خوانیم: «مَنْ غَلَبَ عَلَیْهِ سُوءُ الظَنِّ لَمْ یَتْرُکْ بِیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلیل صُلْحاً; کسى که سوءظن بر او غالب شود هرگز میان او و دوستانش صلح و صفا برقرار نخواهد شد».(10)

در مورد نکوهش از سوء ظن به خدا و عدم ایمان به وعده هاى پروردگار نیز روایات زیادى وارد شده که حکایت از اثرات مرگبار آن در زندگى معنوى و مادى انسان دارد، از جمله:

1ـ در حدیثى از امام باقر(علیه السلام) مى خوانیم که از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در ضمن حدیثى چنین نقل مى کند که فرمود: «وَاللّهِ الَّذى لا اِلهَ اِلاّ هُوَ لا یُعَذِّبُ اللّهُ مُؤمِناً بَعْدَ التُوبَةِ وَالاِْسْتِغْفارِ اِلاّ بِسُوءِ ظَنِّهِ بِاللّهِ وَ تَقْصِیر مِنْ رَجائِهِ بِاللّهِ وَ سُوءُ خُلْقِهِوَ اِغْتِیابِهِ لِلْمُؤمِنینَ; به خدایى که معبودى جز او نیست سوگند که خداوند هیچ مؤمنى را بعد از توبه و استغفار عذاب نمى کند مگر به خاطر سوءظن به خداوند و کوتاهى در امیدوارى به ذات پاک او و بداخلاقى و غیبت مؤمنین».(11)

2ـ در حدیث دیگرى از حضرت على(علیه السلام) مى خوانیم که از داود پیامبر(علیه السلام) چنین نقل مى کند: «یا رَبِّ ما آمَنَ بِکَ مَنْ عَرَفَکَ فَلَمْ یُحْسِنِ الظَنَّ بِکَ; پروردگارا! کسى که تو را بشناسد و حسن ظن به تو نداشته باشد به تو ایمان نیاورده است».(12)

3ـ امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمود: «اَلْجُبْنُ وَ الْحِرْصُ وَ الْبُخْلُ غَرائِزُ سُوء یَجْمَعُها سُوءُ الظَّنِّ بِاللّهِ سُبحانَهُ; ترس و حرص و بخل غریزه هاى مختلفى هستند که تمام آنها در سوء ظن به خداوند جمعند».(13)

به یقین کسى که به امدادها و نصرت الهى ایمان داشته باشد ترسى از دشمنان خدا به خود راه نمى دهد، و کسى که به وعده هاى پروردگار در زمینه روزى مطمئن باشد حرص نمى زند و از بخل بیزار است بنابراین صفات سه گانه مزبور در واقع از سوء ظن به خداوند سرچشمه مى گیرد.

 

* * *

آنچه در روایات بالا آمد که آمیخته با نکته هاى لطیفى درباره علل و انگیزه ها و پى آمدهاى سوءظن به مردم و به خدا بود بخشى از روایات فراوانى است که درباره سوءظن در منابع معتبر آمده است و ما از میان آنها ده روایت درباره سوءظن نسبت به مردم و سه روایت در مورد سوءظن به خداوند را گلچین کردیم و در بخش تحلیل ها به نکات مختلفى که در این روایات آمده است مى پردازیم.

* * *


1. وسائل الشّیعه، جلد 18، صفحه 38 (حدیث 42)، بحارالانوار، جلد 72، صفحه 195.

2.المحجّة البیضاء، جلد 5، صفحه 268.

3.غررالحکم، جلد 6، صفحه 362.

4.همان مدرک، جلد 2، صفحه 308.

5.همان، جلد 4، صفحه 132.

6.همان مدرک، صفحه 132، حدیث 5575.

7.همان مدرک، صفحه 178.

8. نهج البلاغه، کلمات قصار،حدیث 360، بحارالانوار، جلد 71، صفحه 187.

9. غررالحکم، جلد 6، صفحه 244، حدیث 10140.

10. همان، جلد 5، صفحه 406.

11. بحارالانوار، جلد 67، صفحه 394.

12.همان مدرک، صفحه 394.

13.شرح غرر، جلد 2، صفحه 60.

حسن ظن در روایات اسلامىتفسیر و جمع بندى
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lotus
Mitra
Nazanin
Titr
Tahoma