پاسخ اجمالی:
پاسخ تفصیلی:
کتاب التوحید که کتابی حدیثی در زمینۀ روایات معتبر در باب مسائل توحیدی است، توسط شیخ ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق (م 381 ق) تألیف شده است.
شیخ صدوق که محدّث، فقیه، مورّخ و متکلم زبردست شیعه در قرن چهارم بود غالب کتابهای خود را بر اساس احادیث اصول اربعمائة و به صورت حدیثی تنظیم و تصنیف کرده است و در این کتاب با همه تبحر و چیره دستی خود به دسته بندی و تنظیم احادیث نبوی و اهل بیت علیهم السلام در زمینۀ ابعاد توحید خداوند پرداخته است. او کتاب التوحید را در یک مقدمه و شصت و هفت باب مرتب کرده و در ذیل هر باب از یک تا سی و هفت حدیث مسند را گرد آورده است. او در مجموع حدود ششصد حدیث مسند را در این ابواب آورده و در لابلای آنها حدود بیست حدیث مُرسل را نیز گنجانده است. البته اعتبار و ارزش این احادیث (روایات مرسل) با توجه به استناد خود وی به سایر کتاب هایش مثل معانی الأخبار و یافتن آنها در سایر کتابهایش قابل اثبات است و در واقع به عنوان احادیث مسند تلقی میشود و شاید بتوان قاعده مطرح شده دربارۀ اعتبار مسند بودن مراسیل صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه را به این کتاب و سایر کتابهای او نیز سرایت داد؛ زیرا همه آثار صدوق بر منابع معتبر «اصول اربعمائة» مبتنی است.
مهمترین منابع شیخ صدوق برای گردآوری مجموعه نفیس و گرانسنگی مثل کتاب توحید عبارتند از: التوحید ابوجعفر احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی، 2ـ التوحید ابوسهل اسماعیل بن علی بن اسحاق بن ابی سهل بن نوبخت؛ 3ـ التوحید ابومحمد اسماعیل بن محمدبن اسماعیل بن هلال مخزومی؛ 4ـ التوحید حسین بن عبیدالله سعدی؛ 5ـ التوحید ابوسعید سهل بن زیاد آدمی رازی؛ 6ـ التوحید ابومحمد فضل بن شاذان نیشابوری؛ 7ـ التوحید ابواحمد محمد بن ابی عمیر زیاد بن عیسی ازدی؛ 8ـ التوحید ابوجعفر محمد بن حسین بن ابی الخطاب زیات؛ 9ـ التوحید ابومحمد مفضل بن عمر جعفی، 10ـ التوحید ابومحمد هشام بن حکم؛ 11ـ التوحید علی بن ابراهیم قمی.
علاوه بر این اصول کتابهای احمد بن محمد بن خالد برقی نقش بسزایی در شکل گیری آثار شیخ صدوق و سایر محدثان متقدم شیعه به ویژه تألیف التوحید داشته است.
از مهمترین ابواب کتاب توحید که مباحث بسیار مهم عقاید تشیع در زمینه مسائل اصل اساسی اسلام یعنی توحید پیش کشیده و پاسخ شبهات و تبلیغات نادرست دشمنان اهل بیت علیهم السلام بر ضد مکتب تشیع را داده است میتوان به این مسائل اشاره کرد: 1ـ توحید و نفی تشبیه؛ 2ـ معنای واحد، توحید و موحّد؛ 3ـ معنای توحید و عدل؛ 4ـ خداوند جسم و جسمانی نیست؛ 5ـ احادیث مربوط به رؤیت خداوند؛ 6ـ بابهای مربوط به تأویل صفات تشبیهی مانند یدالله، وجه الله، نورالله، نسبت نسیان و آمدن به خداوند و سایر صفاتی که در قرآن آمده است؛ 7ـ رد ثنویت، تثلیث، مجوس و مادّه پرستی؛ 8ـ معانی تسبیح و تکبیر خداوند؛ 9ـ احادیث جبر و تفویض؛ 10ـ بداء؛ 11ـ قضا و قدر؛ 12ـ کلمات توحیدی و نورانی عالم آل محمد صلی الله علیه و آله امام رضا علیه السلام.
نویسنده در لابلای احادیث برخی از بابها، به توضیح مطالب مربوطه پرداخته و با عنوان «قال مصنف هذا الکتاب» نکاتی را از جهات مختلف تاریخی، لغوی و عقیدتی یادآور شده است که برای بازشناسی و تصنیف نظرات خود او شایان توجه میباشد.
این کتاب از زمان تألیف مورد توجه دانشمندان حدیث و کلام شیعه بوده و تعالیق و حواشی متعددی بر آن نوشته شده است. همچنین این کتاب از منابع و مستندات متأخرانی مثل علامه مجلسی، علامه حلی و فیض کاشانی برای تدوین مجموعههای حدیثی و کلامی به شمار می رود.
تاکنون چهار شرح بر این کتاب نوشته شده است که عبارتند از: 1ـ شرح محقق مولی محمد باقر سبزواری؛ 2ـ شرح قاضی محمدسعید قمی؛ 3ـ شرح امیر محمدعلی نائب الصدارة؛ 4ـ انس التوحید فی شرح التوحید که توسط محدث سید نعمة الجزائری نوشته شده است.
در طول تاریخ اسلام کتابهای حدیثی دیگری توسط علمای اسلام با عنوان التوحید نوشته شده است که از لحاظ اعتبار و جامعیت، نظیری برای توحید صدوق نبودهاند.
توحید صدوق به زبانهای مختلف زنده دنیا ترجمه شده و بارها در کشورهای اسلامی مثل عراق و ایران چاپ شده است.
شیخ صدوق که محدّث، فقیه، مورّخ و متکلم زبردست شیعه در قرن چهارم بود غالب کتابهای خود را بر اساس احادیث اصول اربعمائة و به صورت حدیثی تنظیم و تصنیف کرده است و در این کتاب با همه تبحر و چیره دستی خود به دسته بندی و تنظیم احادیث نبوی و اهل بیت علیهم السلام در زمینۀ ابعاد توحید خداوند پرداخته است. او کتاب التوحید را در یک مقدمه و شصت و هفت باب مرتب کرده و در ذیل هر باب از یک تا سی و هفت حدیث مسند را گرد آورده است. او در مجموع حدود ششصد حدیث مسند را در این ابواب آورده و در لابلای آنها حدود بیست حدیث مُرسل را نیز گنجانده است. البته اعتبار و ارزش این احادیث (روایات مرسل) با توجه به استناد خود وی به سایر کتاب هایش مثل معانی الأخبار و یافتن آنها در سایر کتابهایش قابل اثبات است و در واقع به عنوان احادیث مسند تلقی میشود و شاید بتوان قاعده مطرح شده دربارۀ اعتبار مسند بودن مراسیل صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه را به این کتاب و سایر کتابهای او نیز سرایت داد؛ زیرا همه آثار صدوق بر منابع معتبر «اصول اربعمائة» مبتنی است.
مهمترین منابع شیخ صدوق برای گردآوری مجموعه نفیس و گرانسنگی مثل کتاب توحید عبارتند از: التوحید ابوجعفر احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی، 2ـ التوحید ابوسهل اسماعیل بن علی بن اسحاق بن ابی سهل بن نوبخت؛ 3ـ التوحید ابومحمد اسماعیل بن محمدبن اسماعیل بن هلال مخزومی؛ 4ـ التوحید حسین بن عبیدالله سعدی؛ 5ـ التوحید ابوسعید سهل بن زیاد آدمی رازی؛ 6ـ التوحید ابومحمد فضل بن شاذان نیشابوری؛ 7ـ التوحید ابواحمد محمد بن ابی عمیر زیاد بن عیسی ازدی؛ 8ـ التوحید ابوجعفر محمد بن حسین بن ابی الخطاب زیات؛ 9ـ التوحید ابومحمد مفضل بن عمر جعفی، 10ـ التوحید ابومحمد هشام بن حکم؛ 11ـ التوحید علی بن ابراهیم قمی.
علاوه بر این اصول کتابهای احمد بن محمد بن خالد برقی نقش بسزایی در شکل گیری آثار شیخ صدوق و سایر محدثان متقدم شیعه به ویژه تألیف التوحید داشته است.
از مهمترین ابواب کتاب توحید که مباحث بسیار مهم عقاید تشیع در زمینه مسائل اصل اساسی اسلام یعنی توحید پیش کشیده و پاسخ شبهات و تبلیغات نادرست دشمنان اهل بیت علیهم السلام بر ضد مکتب تشیع را داده است میتوان به این مسائل اشاره کرد: 1ـ توحید و نفی تشبیه؛ 2ـ معنای واحد، توحید و موحّد؛ 3ـ معنای توحید و عدل؛ 4ـ خداوند جسم و جسمانی نیست؛ 5ـ احادیث مربوط به رؤیت خداوند؛ 6ـ بابهای مربوط به تأویل صفات تشبیهی مانند یدالله، وجه الله، نورالله، نسبت نسیان و آمدن به خداوند و سایر صفاتی که در قرآن آمده است؛ 7ـ رد ثنویت، تثلیث، مجوس و مادّه پرستی؛ 8ـ معانی تسبیح و تکبیر خداوند؛ 9ـ احادیث جبر و تفویض؛ 10ـ بداء؛ 11ـ قضا و قدر؛ 12ـ کلمات توحیدی و نورانی عالم آل محمد صلی الله علیه و آله امام رضا علیه السلام.
نویسنده در لابلای احادیث برخی از بابها، به توضیح مطالب مربوطه پرداخته و با عنوان «قال مصنف هذا الکتاب» نکاتی را از جهات مختلف تاریخی، لغوی و عقیدتی یادآور شده است که برای بازشناسی و تصنیف نظرات خود او شایان توجه میباشد.
این کتاب از زمان تألیف مورد توجه دانشمندان حدیث و کلام شیعه بوده و تعالیق و حواشی متعددی بر آن نوشته شده است. همچنین این کتاب از منابع و مستندات متأخرانی مثل علامه مجلسی، علامه حلی و فیض کاشانی برای تدوین مجموعههای حدیثی و کلامی به شمار می رود.
تاکنون چهار شرح بر این کتاب نوشته شده است که عبارتند از: 1ـ شرح محقق مولی محمد باقر سبزواری؛ 2ـ شرح قاضی محمدسعید قمی؛ 3ـ شرح امیر محمدعلی نائب الصدارة؛ 4ـ انس التوحید فی شرح التوحید که توسط محدث سید نعمة الجزائری نوشته شده است.
در طول تاریخ اسلام کتابهای حدیثی دیگری توسط علمای اسلام با عنوان التوحید نوشته شده است که از لحاظ اعتبار و جامعیت، نظیری برای توحید صدوق نبودهاند.
توحید صدوق به زبانهای مختلف زنده دنیا ترجمه شده و بارها در کشورهای اسلامی مثل عراق و ایران چاپ شده است.
تا کنون هیچ نظری برای این مطلب درج نشده است.