İbn Teymiyyə yazır: “Fatimənin (s) Əbubəkrdən küsüb kənara çəkilməsi ona yaraşan iş deyildi. Buna görə hökumət rəhbərini qınamaq olmaz. Lakin diqqət etmək lazımdır ki, bir çox əhli-sünnə kitablarına görə məsum insandır və onun qəzəbi ilə Allah və peyğəmbər qəzəblənir.

Həzrət Fatimənin (s) gecə dəfni ilə bağlı əhli-sünnət hədislərində və imamiyyə hədislərində sitatlar var. Mərhum Şeyx Səduqun “İləluş-şəraye” kitabında, eləcə də Məhəmməd ibn İsmayıl Buxari,  İbn Quteybə Deynəvəri, Əbdürrəzzaq Sənani, İbn Bəttal və İbn Əbul-hədid kimi məşhur hədisçilərin kitablarında bu hadisə öz əksini tapıb.

İki dünya arasında həm keyfiyyət və həm də kəmiyyət baxımından böyük fərqlər olmasına dair əlimizdə çoxlu dəlillər vardır. Aydın şəkildə bəzi ayə və hədislərdə orada gözlərin görmədiyi, qulaqların eşitmədiyi, hətta insanın zehnindən belə keçməyən nemətlərin olacağından xəbər verilir.

Ayələrə görə o gün nəinki, iman gətirmək mənasızdır, eləcə də iman gətirib saleh əməllər görməyən şəxslərin, həmin gün saleh əməllər görməsi də faydasızdır. Çünki oraya hakim vəziyyətin təsiri altında hamı qeyri-ixtiyari olaraq günah işlərdən çəkinir, məcburi olaraq saleh işlərə üz gətirir.

Qiyaməti təkzib edənlər üçün hazırlanmış od Quran ayələrdə belə öz əksini tapıb:

1. Ayədə onların cəhənnəm odunu uzaqdan görəcəkləri qeyd edilmir. Əksinə atəşin onları uzaqdan görəcəyi qeyd olunur. Sanki odun gözü, qulağı var, gözləri yoldadır və günahkarın gəlişini gözləyir.
2. Həyəcana gəlmək üçün onların oda yaxınlaşmasına ehtiyac yoxdur. Od uzaq məsafədən – bəzi hədislərdə deyildiyi kimi bir illik məsafədən nərə çəkər.
3. Bu yandıran oda “təğəyyüz” (qəzəb) də deyilir. Bu söz insanın qəzəblə nərə və fəryad çəkdiyi halına deyilir.
4. Ayədə cəhənnəm atəşinin “zəfiri” olmasından söz açılır. “Zəfir” insanın nəfəsini dərindən köksünə çəkdiyi və qabırğalarının yuxarı qalxdığı hala bənzəyir.

Hədislərin birində rəvayət olunur ki, Böyük Allah Həzrət Fatiməni və övladlarını Qiyamət günü cəhənnəm atəşindən saxlayacaq. Əgər bu hədisdə onların müxtəlif günahlara batdıqları halda, hətta kafir və müşrik olduqları halda Qiyamət günü ilahi əzabdan amanda qalacaqlarının nəzərdə tutulduğunu güman etsək, böyük səhvə yol vermişik. Bu tərzi-təfəkkür İslam dininin meyarlarına tamamilə ziddir.

Sözsüz ki, təlim və tərbiyə üçün iki – həvəsləndirici və çəkindirici – amil olmalıdır.

Cənnət və cəhənnəm də həqiqətdə bu iki qüvvə hökmündədir. Cənnət haqq yolçularının özünə doğru səsləyir. Onları ibadət və itaətə sövq edir. Cəhənnəm onları düz yoldan azmaqdan, Allahın fərmanlarından boyun qaçırmaqdan saxlayır. Söz yox ki, onların hər ikisi zəruridir.
Əlbəttə, Allah-Taala mükafat və hərəkət verici qüvvəyə daha çox əhəmiyyət vermişdir. Belə ki, hər yaxşı iş üçün ən azı 10 bərabər mükafat verir. Amma pis işə görə bir dəfədən artıq cəzalandırmır.

Zaman baxımından günahla cəza arasında heç bir mütənasiblik yoxdur. Əksinə, onlar keyfiyyət baxımından uyğun olmalıdır. Yəni, müddətinə görə cəza növü günahın kəmiyyəti ilə deyil, keyfiyyəti ilə ölçülür. Məsələn, bir şəxs bir göz qırpımında bir insanı qətlə yetirə bilər. Belə bir şəxs bəzi ölkələrin qanunvericiliyinə görə ömürlük həbsə məhkumdur. Bu hadisədə günahın baş vermə müddətinin, yəni kəmiyyətinin bir neçə saniyəlik olduğunu görürük. Halbuki, onun cəzası bəzən 80 il həbslə yekunlaşa bilər.
 

Zərinin həqiqəti barədə təfsir alimləri arasında müxtəlif fikirlər var. Bəzilərinə görə “zəri” yerə yapışan tikan növüdür. Lüğətçi Xəlil “zəri” barədə yazır: “Zəri dəniz dibində yetişən yaşıl və pis qoxulu yosundur.” Hədisdə isə deyilir: “Zəri cəhənnəm atəşində kol kimi bir şeydir.”

Ayələrə görə Allah əhdləşmələrini pozan şəxslərlə Qiyamət günü danışmayacaq, onlar lütf nəzəri ilə baxmayacaq, onları günahdan paklamayacaqdır. Çünki digər ayələrdən məlum olur ki, o biri dünyada ən böyük ilahi nemətlərdən biri də Allahın inanclı insanlarla lütfkarlıqla söhbət etməsidir.

Quran ayələrindən və çoxsaylı hədislərdən aydın olur ki, qiyamət günü şəfaət edənlər müxtəlif olacaqlar. Hədislərdə bu məsələyə geniş yer verilib. Sayca az olmayan bu hədislərə nəzər saldıqda şəfaətçilər arasında Məhəmməd peyğəmbəri (s), digər peyğəmbərləri, mələkləri, imamları və onların həqiqi davamçılarını, şəhidləri, alimləri, Quranı və ibadətləri onların arasında görə bilərik.

Əmirəl-möminin Əli (ə) buyurur: “Ey Allah bəndələri! Ruzigar keçmişdəkilərə necə keçibsə, sağ qalanlar üçün də elə keçir. Hazırda mövcud olun əbədi qalmayacaq. İşinin sonu işinin əvvəli kimidir. Əməl və rəftarları bir-birinə bənzər, əlamətləri aşkardır!”.
Həzrət (ə), keçmiş sünnələrə – qanunlara diqqəti imanın əsaslarından biri olaraq sayır və buyurur: “Keçmiş təkəbbürlü ümmətlərin başına gələn ilahi əzablardan, cəzalardan, bir də pis aqibətlərindən ibrət götürün və torpaq altındakı qəbirlərindən dərs alın!”.
 

Tarix, insanın yaşam məsələlərinin və bir çox həqiqətlərin isbat və inkarının böyük laboratoriyasıdır. Burada xalqların məğlubiyyət və zəfər rəmzi, onların əksül-əməl və ruhiyyələri, sivilizasiyaların tərəqqi və süqut amilləri, fəaliyyət tərzləri araşdırılır. Belə ki, təcrübi həqiqətlərlə və keçmişdəkilərin yerdə qalan izləri ilə məşğul olduğu üçün, təcrübi elmlərin bir şaxəsi kimi bir çox nəzəri məfhumları inkar edən inadkarları qane etmək qabiliyyəti vardır. Quran da həmin dəlilə əsasən, keçmişdəkilərin əsərlərini, tarixini mütaliə etməyə dəvət edir.
Ətraflı cavab:

Dil elm, mədəniyyət, əqidə və əxlaqın ən önəmli açarıdır, belə ki, onun islahı bütün əxlaqi islahatların qaynağı, sapması və yanlışlıqları isə müxtəlif əyriliklərin başlıca amilidir. Əxlaq ustadları əxlaqi fəzilət və səciyyələrin möhkəmləndirilməsində, eləcə də ruhun təkamülündə dilin islahını mühüm addım sayırlar.
Həzrət Peyğəmbər (s) buyurur: “Bir kəsin qəlbi düz istiqamət almadıqca, imanı da düz yol almaz. Dil düz istiqamət almayınca da, qəlbi düz yol almaz”.